مقدمه:
اراضی ملی، زمین هایی هستند که متعلق به دولت، سازمان منابع طبیعی و محیط زیست می باشند که در داخل یا خارج از شهرها واقع شده اند. این زمینها، زمینهایی هستند که بدلیل عدم دخالت انسان، فرم طبیعی خود را حفظ نموده اند. اراضی ملی اگر در داخل محدوده شهر وجود داشته باشند به سازمان مسکن و شهرسازی تعلق دارند و اگر در خارج از محدوده شهری باشند، متعلق به اداره منابع طبیعی می باشند. علاوه بر اراضی ملی، زمینهایی وجود دارند که به اصطلاح به آنها، زمینهای احیاء شده می گویند. این زمین ها، زمین هایی هستند که به محض آنکه بر روی آنان فعالیت هایی اعم از کشاورزی و … صورت بگیرد، در شمار زمین های احیاء شده قرار می گیرد.
مطابق با قانون ملی شدن جنگلهای کشور مصوب سال ۱۳۴۱ ملاک تشخیص، سابقه احیاء زمین می باشد و صدور سند مالکیت بدون سابقه احیاء اعتباری نخواهد داشت. یعنی اگر زمینی قبل از تصویب قانون فوق الذکر، احیاء شده باشد، در زمره اراضی ملی نخواهد بود. روال قانونی به اینصورت می باشد که پس از اینکه زمین در زمره اراضی ملی با طی مراحل قانونی، قرار بگیرد، انتقال آن مطابق با قانون آگهی می شود و مهلتی نیز جهت اعتراض اشخاص ثالث در نظر گرفته می شود.
روش تشخیص مستثنیات از اراضی ملی:
اگر زمینی قبل از تاریخ تصویب قانون ( ۱۳۴۱ ) و یا قبل از تاریخ صدور برگ تشخیص یک یا چند یا همه ویژگیهای ذیل را داشته باشد زمین احیا شده یا مستثنیات است.
۱️⃣-اگرعرفاً و عملاً به عنوان زمین کشاورزی (زراعی یا باغی) مرسوم و معروف باشد .
۲️⃣-اگر عرفاً و عملاً داخل در مجموعه اراضی مزروعی منطقه یا روستا واقع باشد.
۳️⃣- اگر در حوزه آبیاری یک منبع آبی (چاه – چشمه – قنات – رودخانه و… ) قرار داشته باشد.
۴️⃣-اگرتسطیح شده و برای عملیات زراعت و آبیاری آماده شده باشد.
۵️⃣-اگر دارای شیب نامتعارف و تند نباشد و عرفاً و عملاً به نام زمین دیمزار مرسوم باشد.
۶️⃣-اگر زمین دیمزار یا آبی زار و محدوده قانونی یا ثبتی یا عرفی معین داشته باشد.
۷️⃣-اگر تحجیر شده باشد (هر عملی که به معنای شروع احیای زمین باشد تحجیر میگویند مثل سنگ چینی دور زمین جمع آوری سنگها و توده کردن آنها نهرکندن دور زمین و امثال ان).
۸️⃣-اگر جوی های قدیمی و یا آثار جویهای قدیمی منشعب از بند های رودخانه ای در بالادست زمین مشاهده شود.
۹️⃣-اگر جوی های قدیمی و یا آثار جویهای قدیمی که آب قنوات یا چشمه سارات قدیمی را به زمین می‌رساند، در زمین مشاهده شود.
اگر درختان کهنسال در مسیر جوی های قدیمی و اطراف و اکناف زمین وجود داشته باشد.
۰⃣۱⃣-اگر اراضی مورد اختلاف در ذیل بالاترین جوی آبیاری موجود یا قدیمی واقع باشد . معمولا اراضی واقع در بالادست جوی چون از ابتدا آب به آنها سوار نمی شده اراضی غیر احیا شده هستند و اراضی زیر جوی چون آب به آنها سوار بوده اراضی احیا شده اند.
۱⃣۱⃣-اگر بناهای قدیمی ابنیه سنتی وابسته به کشاورزی مثل: خانه باغ – کومه – گاش دامداری – آب انبار – و… امثال آن و یا آثاری از آنها در محل وجود داشته باشد.
۲⃣۱⃣-اگر زمین به صورت بندسار باشد و منطقه پوشیده از بندسارهای متعدد قدیمی ( معروف به زوله ) باشد و سابقه و آثار بهره مندی قدیمی از آبهای جاری بهاره را برای آبیاری محصول داشته باشد.
۳⃣۱⃣-اگر در پوشش گیاهی زمین آثاری از گیاهان مرتعی چندساله و گونه های پایای مرتعی نباشد.
۴⃣۱⃣_اگر پوشش گیاهی موجود آثار زراعتهای قبل و زراعتهای قدیمی تر باشد.
۵⃣۱⃣_اگر در عکسهای هوائی محل مورد نظر با استفاده از ابزار استرئوسکوپ آثار احیای قدیمی ( به شرح فوق ) مشاهده شود. مشروط به اینکه کارشناس منتخب دادگاه صلاحیت فنی ویژه تفسیر عکسهای هوائی را داشته باشد.
۶⃣۱⃣_اگر زمین مورد نظر در نقشه های هوائی که بر اساس عکسهای هوائی ترسیم شده اند در بخش اراضی مزروعی ( رنگ زرد ) واقع باشد.
تشخیص این امر نیز فوق العاده حساس است و کارشناسان باید سعی کنند که از نقشه های هوائی نهایتا برای اثبات سایر دلایل خود استفاده کنند. در مواردی اراضی احیاشده قدیمی دیمی در نقشه هوائی در بخش اراضی ملی (رنگ سفید) تعیین شده است
۷⃣۱⃣_اگر سن درختان قدیمی گواهی بر قدمت احیای باغ (به ویژه در باغات دیم) و اراضی شیبدار بدهد.
۸⃣۱⃣-اگر در مناطق دیمزار راه ها و گذرگاههائی باشد که حاکی از استفاده قدیمی از آنها فقط برای امر رفت و آمد به اراضی دیمزار بوده و اینک متروکه شده و آثاری از آنها به جای باشد.
۹⃣۱⃣-اگر در قسمتی از اراضی آثاری از خرمنگاه های قدیمی مشاهده شود. معمولا این خرمنگاه های قدیمی در یک قطعه زمین صاف در جاهای بلند و مرتفع ساخته می شده تا از وزش باد برای جداسازی دانه از کاه استفاده نمایند.
۰⃣۲⃣-اگر در نحوه آرایش زمین آثار شخم و شیار و قطعه بندی و کرت بندی و بیجه بندی های قدیمی که حاکی از مزروعی بودن باشد مشاهده شود.
۱⃣۲⃣اگر وضعیت و موقعیت مکانی زمین به نحوی باشد که عرفا به نام چراگاه و مرتع معروف نباشد.
۲⃣۲⃣-اگر شیب زمینی مناسب و جنس خاک مستعد زراعت باشد اگر چه که ممکن است سالها دور از کشت بوده و آثار زراعت محو شده باشد ولی وضعیت زمین گویای این واقعیت باشد که چنین زمینی درگذشته نمی تواند بیکار مانده باشد و مردمان سختکوش گذشته از اینگونه اراضی مستعد حداکثر استفاده را می نموده اند.
۳⃣۲⃣- اگر چه با اجرای مواد۲و۵۶ از قوانین مربوط به ملی شدن اراضی و نرسیدن اعتراض مردمی در مهلت قانونی اسناد مالکیت مردم باطل تلقی می شود و باید سند جدید به نام دولت صادر شود ولی توجه و دقت در مفاد اسناد و مبایعه نامه های قدیمی ادعائی مردم می تواند کمک موثری در تشخیص قدمت احیای اراضی مورد اختلاف بنمايد.
