مفدمه: حکم طلاق و گواهی عدم امکان سازش دو عنوان حقوقی هستند که ممکن است به غلط به جای یکدیگر استفاده شوند. حکم طلاق دستوری از طرف دادگاه مبنی بر طلاق و جدایی زوجین است. اما گواهی عدم امکان سازش، به این معناست که زوجین در مواردی مانند طلاق توافقی، نمی توانند با تفاهم با یکدیگر زندگی نمایند.
بابد بدانیم، در طلاق دادگاه ناگزیر از رسیدگی ماهوی و ورود به موضوع احراز حقانیت خواهان است در حالیکه در موارد صدور گواهی عدم امکان سازش تصمیم دادگاه به منزله تأئید و شناسائی حق خواهان یا خواهانها در مراجعه به دفترخانه و اجرای صیغه طلاق می باشد. لذا چنانچه زوج یا زوجین متقاضی طلاق بخواهند با اقامه دعوی بر علیه دیگری از دادگاه تقاضای صدور حكم مبنی بر محكومیت طرف مقابل به اجرای طلاق یا تسلیم شدن در قبال اجرای طلاق را بنماید، این مفهوم اقامه دعوی بوده و محتاج به تقدیم دادخواست میباشد. مثلاً در طلاق درخواستی از ناحیه زوجه به واسطه عدم تحقق شروط ضمن عقد نكاح یا عسر و حرج زوجه، دادگاه بایستی احراز حقانیت ادعا را بنماید، تا بتواند بر مبنای آن حكم به استحقاق زوجه نسبت به حضور در دفترخانه و اجرای صیغه طلاق از طرف زوج (درحق طلاق ناشی از عدم تحقق شروط ضمن عقد نكاح) یا الزام زوج به حضور در دفترخانه و اجرای صیغه طلاق و یا در صورت امتناع زوج، اعزام نماینده حاكم به دفترخانه در جهت اجرای صیغه طلاق از طرف زوج ممتنع، صادر نماید، حال آنكه وقتی خواسته، صرفاً تصدیق امری باشد (نه اقامه دعوی بر علیه دیگری) باید مراجعه به دادگاه صرف درخواست باشد.( هر چند در فرم دادخواست تنظیم و تقدیم می شود. ) مثلاً در طلاق توافقی هیچ یك از زوجین در شرایط و چگونگی بروز طلاق اختلافی ندارند و فقط از دادگاه میخواهند كه حق آنها را در مراجعه به دفترخانه رسمی طلاق و اجرای صیغه طلاق تأیید نماید. یا در طلاق به درخواست زوج، دادگاه با صدور گواهی عدم امكان سازش، نسبت به شناسایی حق زوج در مراجعه به دفترخانه و اجرای صیغه طلاق اقدام میكند. حالات فوق نیاز به دعوت از طرفین، تعیین وقت رسیدگی و رسیدگی به اختلاف در جلسه دادگاه ندارد.
در خصوص طلاق هایی كه متقاضی آن صرفاً زوج است با تعیین وقت رسیدگی، زوجه جهت شركت در جلسه دادگاه احضار میشود و حضور زوجه صرفاً جهت اعلام این دو مطلب به دادگاه است الف) آیا با طلاق موافق است یا خیر؟ ب) آیا حق و حقوق خویش از جمله: نفقه ایام عده، اجرت المثل ایام زناشویی را میخواهد یا خیر؟ توضیح اینكه موافقت یا مخالفت زوجه تأثیری در تصمیم دادگاه در صدور گواهی عدم امكان سازش نداشته و عدم حضور زوجه در جلسه دادگاه مانع صدور گواهی عدم امكان سازش توسط دادگاه نمیباشد.
در خصوص طلاق توافقی رویه دادگاههای خانواده، این استکه در ابتدا پرونده جهت ایجاد مصالحه و گوشزد نمودن آثار طلاق به شورای حل اختلاف ارجاع میشود. چنانچه منجر به صلح و سازش شد نتیجه به دادگاه خانواده منعکس می گردد. در غیر اینصورت با ارجاع به یکی از شعب دادگاه خانواده با تعیین وقت رسیدگی قبلی (با توجه به حضور طرفین) دادگاه با اخذ توافقنامه كتبی طرفین در مورد مهریه، نفقه، حضانت فرزندان مشترك، جهیزیه به هر كدام تفهیم می نماید. سپس با اخذ نظر داور، اقدام به صدور گواهی عدم امكان سازش و ابلاغ حضوری آن به طرفین، مجوز طلاق را صادر می نماید.
با این توصیف و یطور حلاصه می توان گفت:
۱- مدت اعتبار گواهی عدم امکان سازش سه ماه از تاریخ ابلاغ آن است. بنابراین، در صورت ارائه ندادن آن به دفتر ثبت ازدواج و طلاق از اعتبار ساقط می شود. اما مدت اعتبار حکم طلاق شش ماه از تاریخ ابلاغ رای نهایی است.
۲- در صورت صدور گواهی عدم امکان سازش، طلاق صورت نمی گیرد. بنابراین زوجین سه ماه فرصت دارند تا آن را به دفاتر ثبت ازدواج و طلاق ارائه دهند و طلاق بگیرند یا از طلاق منصرف شوند و به زندگی خود ادامه دهند. اما حکم طلاق به معنای دستور دادگاه بر جدا شدن زوجین است.
۳- در صدور گواهی عدم امکان سازش، دادگاه دخالتی در ماهیت دعوا نمی کند و با ارجاع زوجین به داوری تنها قصد دارد تصمیم زوجین به طلاق را تایید کند. اما هنگام صدور حکم طلاق با بررسی همه جانبه حکم طلاق و رسیدگی به پرونده و ماهیت دعوا در نهایت حکم طلاق را صادر می کند.
