حقوق و اقتصاد

اوراق مشارکت

اوراق مشارکت

اوراق مشارکت

مقدمه:

یکی از اقسام اسناد تجاری، اوراق مشارکت می باشد که در تعریف آن باید گفت اوراقی هستند که به موجب آن، شخص سرمایه گذار به منظور تأمین بخشی از سرمایه های پروژه های خود با انتشار آنها اقدام به جذب منابع مالی در بازار می نماید،[۱] تا ضمن پرداخت سود علی الحساب، در پایان هر دوره مالی سود قطعی بین صاحب سرمایه (سرمایه گذار) و عامل اقتصادی (سرمایه پذیر) تقسیم شود.

از آنجایی که در طرحهاي بزرگی كه نیاز به سرمایه های هنگفت دارد، و از طرفی بنگاههای اقتصادی حاضر به پذيرش تمامی ريسك های ناشي از سرمايه گذاري نیستند، امروزه با هدف روشهاي تأمين منابع مالي به دور از اقتصاد ربوي چنین روشی به كار گرفته شده، تا به رفع بعضی از معضلات جاری پرداخته شود. با توجه به اين كه پس از پيروزي انقلاب تلاش در جهت ايجاد ابزارهايي منطبق با موازين اسلامي صورت پذیرفته، نقطه آغاز رسمي اين موضوع حذف بانكداري ربوي و تصويب نظام بانکی جاری،[۲] و به دنبال آن قانون نحوه انتشار اوراق مشارکت مصوب سال ۱۳۷۶ است. در این ارتباط، انتشار اوراق مشارکت گـزيـنه خوبی براي جـمع آوري هرچـه بيشتر نقديـنگي های موجود و هدايت آنها به سمت توليد مي باشد.

پرسش: امتیازات اوراق مشارکت چیست؟

پاسخ: با هدف مقابله با معاملات ربوی، و جایگزینی اوراق قرضه، امروزه استفاده از اوراق مشارکت در سرمایه گذاریهای دولتی کاربرد وسیعی دارد.[۳] به این صورت که دولت جهت تأمین مالی یک، یا چند پروژه هم گروه یا غیر هم گروه، اوراق مشارکت در سرمایه گذاری منتشر کرده و توسط نظام بانکی به فروش می‌رساند، بانکهای تجاری و مردم با خرید این اوراق، در مالکیت طرح یا طرحهای مورد نظر با دولت شریک می‌شوند و به تبع آن در سود حاصل از فعالیت اقتصادی آن طرح نیز سهیم می‌گردند.

پرسش: از طریق انتشار اوراق مشارکت امکان سرمایه گذاری در چه بخش هایی وجود دارد؟

پاسخ: اوراق مشارکت، افزون بر این‌که شامل تمام بخشهای اقتصادی: کشاورزی، صنعتی، خدمات و بازرگانی می‌شود، شایستگی آن را دارد که شامل گونه های فعالیت‌ها و طرحهای کوتاه مدت، میان مدت و بلند مدت شود. پس‌ همان طور که دولت می‌تواند با انتشار اوراق مشارکت از سرمایه های مردم استفاده کند و یک فعالیت بازرگانی کوتاه مدت سه ماهه (مثل واردات و فروش عمده برنج یا روغن) انجام دهد، می تواند یک رشته فعالیت هایی در طول هم برای یک افق بیست ساله برنامه ریزی کند و با فروش اوراق مشارکت طرحی همانند ساختن بندر یا شهر صنعتی و یا راه آهن سرا سری را تأمین مالی کند.

پرسش: برتری دیگر اوراق مشارکت در چیست؟

پاسخ: وجه دیگر اوراق مشارکت در این است که در این اوراق بخشی از سرمایه طرح توسط دولت تأمین می‌شود در نتیجه دولت شریک صاحبان اوراق خواهد بود و این نکته افزون بر این‌که خود ایجاد اعتماد برای خریداران اوراق می‌کند، زمینه را برای تضمین اصل سرمایه فراهم می‌آورد؛ زیرا در عقد شرکت یکی از شرکاء (در اینجا دولت) می تواند متعهد شود که اگر فعالیت اقتصادی با ضرر روبرو شد، ضرر را به تنهایی عهده دار شود. در نتیجه دولت به عنوان شریک می‌تواند ضرر احتمالی را تعهد کند و بازپرداخت دست کم اصل سرمایه خریداران اوراق مشارکت را بر عهده بگیرد.

پرسش: جهت استقبال مردم چه عوامل تشویقی پیش بینی شده است؟

پاسخ: دولت می‌تواند در برهه های خاص مبالغی (نسبتی از اصل سرمایه) را به عنوان سود علی الحساب به صاحبان اوراق بپردازد و در پایان دوره مالی و یا در پایان سال مالی از سهم سود آنان کسر کند، همان گونه که می‌تواند حتی در بین اجرا، طرح سهم شرکاء خود را با پیشرفت پروژه قیمت گذاری و خریداری کند.

پرسش: آیا اوراق مشارکت قابل انتقال به دیگری می باشد؟

پاسخ: این اوراق همانند اوراق سهام، قابلیت انتقال به غیر و نیز امکان خرید و فروش ثانوی در بازار اوراق بهادار را دارند و قیمت آن‌ها برای خرید و فروش ثانوی تابع میزان موفقیت انتظاری طرح مورد نظر و دیگر عوامل اثرگذار در عرضه و تقاضای اوراق خواهد بود.

پرسش: آیا دولت می تواند نسبت به تجدید انتشار آنها اقدام کند؟

پاسخ: از جمله ویژگی دیگر این اوراق امکان تجدید انتشار آنهاست. دولت می‌تواند برای تجدید طرحهای کوتاه مدت، یا تمدید فعالیت طرحهای میان مدت و بلندمدت، همراه با ارزش واقعی دارایی های سهامداران قبلی، اوراق مشارکت جدید منتشر کند، به فروش رساند و از طریق درآمد آن‌ها اصل سرمایه و سود اوراق سابق را بپردازد و با این کار در حقیقت خریداران جدید را شریک خود کند.

پرسش: چه تفاوتهایی بین اوراق قرضه و اوراق مشارکت وجود دارد؟

پاسخ: تعیین نرخ بهره ثابت مهمترین زمینه تفاوت اوراق قرضه و اوراق مشارکت است. زیرا در اوراق قرضه ارتباط دو طرف معامله به شیوه قرض‌دهنده و قرض‌گیرنده است، اما در اوراق مشارکت ارتباط دو طرف به صورت شراکت است و معمولاً در قالب عقد مشارکت مدنی به انتشار این اوراق می‌پردازند. به علاوه، نرخ بهره در اوراق قرضه به صورت ثابت در نظر گرفته می‌شود و در زمان سررسید مقرر باید اصل و سود از پیش تعیین‌شده به خریدار اوراق پرداخت شود، در حالی که در اوراق مشارکت سود به صورت علی‌الحساب تعیین می‌شود و فرد در سود تأمین مالی پروژه اقتصادی شریک محسوب خواهد شد. از طرف دیگر اوراق قرضه سابقاً فقط در شرکتهای سهامی عام قابل صدور بودند، در حالی که اوراق مشارکت در حال حاضرمحدود به شرکتهای سهامی عام نیستند و توسط دولت، شهرداریها، موسسات و نهاد های عمومی غیر دولتی ، موسسات عام المنفعه، شرکتهای وابسته به دستگاههای مذکور قابلیت انتشار دارند. همچنین در اوراق قرضه عامل اقتصادی می‌تواند مبالغ حاصل از قرض‌ را در هر فعالیتی مورد استفاده قرار دهد، اما در اوراق مشارکت زمینه انتشار فقط در طرح‌های تولیدی، عمرانی و خدماتی خواهد بود.

پرسش: چه نظارت هایی در جهت انتشار اوراق مشارکت وجود دارد؟

پاسخ: در مرحله قبل از انتشار هیأت تشخیص انتفاعی بودن طرح متشکل از نمایندگان وزارت امور اقتصاد و دارایی، سازمان برنامه و بودجه و بانک مرکزی بررسی می شود. در مرحله دوم انتشار اوراق مشارکت جهت طرح های عمرانی و انتفاعی دولت تنها به میزانی که در قوانین بودجه سالانه کل کشور پیش بینی می شود، مجاز خواهد بود؛ در نتیجه زمانی که قانون بودجه توسط مجلس شورای اسلامی تصویب می شود قاعدتاً مواد آن مورد بحث و بررسی نمایندگان مردم قرار می گیرد. در مرحله پس از انتشار نیز بانک مرکزی و دادستان عمومی و انقلاب نظارت هایی را اعمال می کنند. با همه این اوصاف درحال حاضر وظیفه فروش و بازپرداخت اصل و بهره انواع اوراق مشارکت با بانک مرکزی است. بنابراین می توان بانک مرکزی را از آنجایی که تنظیم کننده نظام پولی و اعتباری کشور است مهم ترین این ارکان دانست.[۴]

پرسش: دخالت بانک مرکزی چه اهداف دیگری را در بر دارد؟

پاسخ: بانک مرکزی می‌تواند برای کنترل بازار به خرید و فروش این اوراق بپردازد. به این صورت که وقتی دولت، اوراق یاد شده را به بانکهای تجاری و مردم فروخت، بانک مرکزی می‌تواند همراه با شرایط اقتصادی اقدام به خرید و فروش آن‌ها کند. برای مثال در شرایطی که رکود بر جامعه حاکم است، با خرید اوراق مشارکت از بانکهای تجاری و مردم قدرت اعطای تسهیلات بانک‌ها و حجم نقدینگی در دست مردم را افزایش دهد و در شرایط تورمی با فروش اوراق یاد شده به بانک‌ها و مردم قدرت اعطای تسهیلات بانک‌ها و حجم پول مردم را کاهش ‌دهد. و از آنجایی که قیمت ثانوی اوراق در بازار شکل می‌گیرد، بانک مرکزی می‌تواند با پیشنهاد قیمتهای جدید به میزان مورد نظر اوراق مشارکت فروخته یا خریداری کند و به هدفهای تعیین شده دست یابد.

پرسش: تفاوت وام مسکن با اوراق مشارکت بانک مسکن چیست و از نظر حقوقی تخلف در استفاده از وام یا اوراق چگونه قابل پیگیری است؟

پاسخ: یکی از طرق تامین و تهیه مسکن استفاده از تسهیلات بانکی است و در این میان بانک مسکن به عنوان وظیفه اصلی و تخصصی خود بیشترین نقش را در اعطای تسهیلات جهت خرید و ساخت مسکن متقاضیان انجام می دهد.

رایج‌ترین و شایع‌ترین سپرده‌ها نزد بانک مسکن جهت خرید مسکن، حساب‌ پس‌‌انداز مسکن‌ و خرید اوراق حق تقدم‌ است.

صرف نظر از تفاوت‌های حقوقی میان این دو سپرده تفاوت عملی این دو سپرده را می‌توان در موارد ذیل خلاصه کرد.

الف) سقف تسهیلات برای دارندگان حساب‌های پس‌انداز مسکن در حال حاضر ۱۶۰ میلیون تومان در تهران است در حالی که این مبلغ برای دارندگان اوراق حق تقدم تفاوت دارد.

ب) سود تسهیلات برای متقاضیان دارای حساب پس‌انداز مسکن در حال حاضر ۱۳%‌ است در حالی که این سود برای دارندگان اوراق حق تقدم متفاوت است.

ج) امتیاز تسهیلات دارندگان حساب پس‌انداز مسکن غیرقابل انتقال به غیر است و این افراد فقط می‌توانند امتیاز خود را در بانک به بستگان درجه یک (پدر – مادر – همسر – فرزند – برادر – خواهر) منتقل کنند، در حالیکه دارندگان اوراق حق تقدم می‌توانند امتیاز خود را در بانک به هر کس دیگری منتقل کنند.

پرسش: آیا امکان خرید اوراق مشارکت از طریق بورس اوراق بهادار وجود دارد؟

پاسخ: شركت های سهامی عام و خاص و نیز شرکتهای تعاونی تولید (نه تعاونی مصرف) پس از تدوین برنامه و اخذ مجوزهای لازم از طریق بورس اوراق بهادار می توانند اقدام به انتشار و فروش اوراق مشاركت نمایند. اوراق مشاركت مانند سهام ممتاز دارای نرخ سود اسمی هستند كه در موعدهای مشخص به خریداران پرداخت می شود. اوراق مشاركت دارای تاریخ سررسید هستند كه در آن تاریخ مبلغ اولیه ی اوراق مشاركت (مبلغ اسمی مندرج بر روی اوراق مشاركت) به مالك اوراق پرداخت می شود. برخی از اوراق مشاركت از قابلیت تبدیل به سهم در تاریخ سررسید برخوردارند.

پرسش: انواع و اقسام اوراق مشارکت چیست؟

پاسخ: این اوراق به اشکال ذیل تقسیم می شوند:

  • اوراق مشارکت ساده: به اوراقی اطلاق می شوند که دارنده آن در سررسید منحصراً اصل مبلغ و سود آنرا دریافت می نمایند.
  • ) اوراق مشارکت مرکب: در این صورت صرفاً در شرکتهای سهامی عام قابلیت انتشار دارند و فی نفسه به دو گونه قابل تقسیم می باشند:

– اوراق مشارکت قابل تبدیل به سهام، یعنی اوراق مشارکتی که قابل تبدیل به سهام شرکت می باشند.

_اوراق مشارکت قابل تعویض با سهام.

پرسش: آیا جهت انتشار اوراق مشارکت بین دولت و سایر نهاد ها تفاوتی وجود دارد؟

پاسخ: اولاً: در شرکتهای دولتی انتشار اوراق مشارکت، باید به تصویب مجمع عمومی یا شورای عالی شرکتهای مربوطه برسد. ثانیاً حداکثر میزان (سقف) اوراق مشارکت قابل انتشار برای این شرکت، در هر سال با توجه به سیاستهای پولی و مالی (که بوسیله شورای پول و اعتبار تعیین می شود)، اعلام می گردد. ثالثاً: سازمان بورس و اوراق بهادار طرح مشمول اوراق مشارکت را بررسی و در صورتی که دارای توجیه اقتصادی، فنی و مالی باشد، پس از ارائه تضمین کافی توسط موسسه و یا شرکت متقاضی، به بانک عامل اجازه انتشار می دهد.

 

 

 

 

[۱] – ماده دو قانون اوراق مشارکت گفته شده: “اوراق مشارکت اوراق بهادار بانام یا بی نامی است که به موجب این قانون به قیمت اسمی مشخص برای مدت معین منتشر می‏شود و به سرمایه گذارانی که قصد مشارکت در اجرای طرح‏های موضوع ماده یک را دارند واگذار می‏گردد. دارندگان این اوراق به نسبت قیمت اسمی و مدت زمان مشارکت، در سود حاصل از اجرای طرح مربوط شریک خواهند بود. خرید و فروش این اوراق مستقیماً و یا از طریق بورس اوراق بهادار مجاز می‏باشد.” مجموعه قوانین پولي و بانكي، اداره كل تدوين و تنقيح قوانين و مقررات ص ۲۸۲٫

[۲] – قانون بانكداري بدون ربا در سال ۱۳۶۲

[۳] – “به منظور مشارکت عمومی در اجرای طرح‏های عمرانی انتفاعی دولت مندرج در قوانین بودجه سالانه کل کشور و طرح‏های سود آور تولیدی و ساختمانی و خدماتی، به دولت و شرکت‏های دولتی و شهرداری‏ها و مؤسسات و نهادهای عمومی و غیر دولتی و مؤسسات عام المنفعه و شرکت‏های وابسته به دستگاه‏های مذکور و هم چنین شرکت‏های سهامی عام و خاص و شرکت‏های تعاونی تولیدی اجازه داده می‏شود طبق مقررات این قانون قسمتی از منابع مالی مورد نیاز برای اجرای طرح‏های مذکور شامل منابع مالی لازم برای تهیه مواد اولیه مورد نیاز واحدهای تولیدی را از طریق انتشار عرضه عمومی اوراق مشارکت تأمین نمایند.” مجموعه قوانین پولي و بانكي، همان ص ۲۸۱٫

[۴] – طبق بند ب ماده ۱۲ ‌قانون پولی و بانکی کشور ‌مصوب ۱۸/۴/۱۳۵۱ بانک مرکزی بعنوان بانک دار دولت وظایفی برعهده دارد از جمله این وظایف فروش و بازپرداخت اصل و بهره انواع اوراق قرضه دولتی است. درحال حاضر وظیفه فروش و بازپرداخت اصل و بهره انواع اوراق مشارکت با بانک مرکزی است. بر اساس بند ۵ ماده ۱۳ قانون مذکور بانک مرکزی اختیار دارد تا نسبت به خرید و فروش اوراق مشارکت مبادرت کند. هم چنین در ماده ۱۴ قانون اشاره شده نحوه انتشار اوراق مشارکت آمده است که وزارت امور اقتصاد و دارایی و بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران مکلف اند تا گزارشی متضمن میزان و انواع اوراق مشارکت منتشره را برای اطلاع به کمیسیون های برنامه و بودجه مجلس بفرستند.

نوشته های مشابه

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

دکمه بازگشت به بالا