حقوق و خانوادهدسته‌بندی نشده

نکاتی چند در خصوص نفقه عیال و اولاد

نفقه اقارب و نزدیکان

مقدمه:

نفقه در لغت به معنای هزینه زندگی، خرجی، تامین مایحتاج روزانه و معاش آمده است. معنی اصطلاحی نفقه هم نزدیک به معنی لغوی آن و عبارت از چیزی است که برای گذراندن زندگی، لازم و مورد نیاز است.

از نظر قانونی نیز در تعریف نفقه آمده؛ عبارت است از همه نیازهای متعارف و متناسب با وضعیت زن از قبیل مسكن، البسه، غـذا، اثاث منزل، هزینه‌های درمانی و بهداشتی و غیره که بر عهده شوهر است. و از زمان عقد دائم (حتی دوران عقد بستگی) تا دوره عده بعد از طلاق را در بر می‎گیرد.

اما در نكاح موقت، مانند صیغه محرمیت زمان نامزدی گرچه شوهر ملزم به پرداخت مهریه است ولی نسبت به نفقه تکلیفی ندارد؛ مگر اینکه در عقد شرط شده باشد.

 افراد مشمول نفقه:

  • همسر و اولاد:

قانونگذار در ماده ۱۱۰۵ قانون مدنی ریاست خانواده را از خصایص شوهر دانسته و در تداوم این مسئولیت به موجب ماده بعدی تکلیفی مهم بر دوش او نهاده ؛ شوهر را موظف به پرداخت نفقه به زوجه در عقد دائم دانسته است

فلسفه این امر این استکه در مدل خانواده‌های ایرانی، مرد مدیر زندگی است که با قبول مسئولیت به تامین هزینه زندگی می پردازد و زن مدیر خانه است، که ضمن اشباع غرائز عاطفی همسر، امور منزل را به گونه ای تدبیر می‎کند که در چالشها و بحران ها، کشتی خانواده را به ساحل نجات برساند.

از ديگر ابعاد این مدیریت اينکه، در کنار همسرش با تربيت فرزندان صالح هر انساني به خلق زيبايي ها و به فعليت رساندن استعدادهاي بالقوه خود مي پردازد و حاصل آن باروري و شکوفايي آينده سازاني است که براي پدر و مادر باقيات الصالحات و يادگاري جاودانه، تلقي مي شوند.

همچنین مطابق ماده ۱۱۹۹ قانون مدنی، پرداخت و تامین نفقه اولاد به عهده پدر است. به همین جهت تا زمانى كه فرزند دختر، همسر انتخاب نكرده یا فرزند پسر مشغول تحصیل باشد، به كارمندان حق اولاد پرداخت مى‌شود.

حال در پاسخ به این سوال که، آیا نفقه صرفاً شامل موارد مذکور است؟ باید گفت آنچه در این ماده آمده محدود نیست و هرچه بر حسب عرف مورد احتیاج زن باشد، جزو نفقه است.

حال که صحبت از عرف شد باید توجه داشت، در کشور ما حقوق نوشته و مدون احترام فراوان دارد و منبع اصلی حقوق، قانون می باشد. در عین حال «عرف» نیز در ساختمان قواعد حقوقی اثر بسزایی دارد. در واقع عرف، حقوق نانوشته ای است که شهر به شهر معیار و شاخصی از برای برخی روابط خانوادگی است. ؛ در قانون میزان مشخصی برای نفقه تعیین نشده و میزان آن متناسب با شئون خانوادگی زن، عرف و عادت ساکنان هر منطقه تعیین می‌شود.

بنابراین معیار برای پرداخت نفقه، وضعیت و نیاز زن به طور متعارف میباشد، نه وضعیت مرد، پس اگر زن از خانواده متمّکنی باشد شوهر به ناچار باید وسائل زندگی او را آن چنان که شأن و وضع اجتماعی و خانوادگی او اقتضا می‌کند، فراهم آورد.

اینک بدنبال شرایط اقتصادی، شاهد جوانانی هستیم که به ازدواج معکوس پناه می برند. بدینصورت که برخی از آنان برای انتخاب همسر سراغ دخترانی از طبقات بالای اجتماعی می روند و یا بعضاً افراد شاغل را کاندید می کنند ولو اینکه سن آنها بیشتر از خودشان باشد. این در حالی است که بی گمان یکی از عوامل ازدواج موفق و زندگی آرام، هم شأن بودن زن و مرد است.

لذا در بسیاری از پرونده های دادگاهای خانواده ملاحظه شده شوهرانی که از ابتدا توان اقتصادی ندارند، در طول زندگی در مقابل تامین معیشت خود، کم می آورند.

  • ضمانت اجرای نفقه زوجه:

برای الزام شوهر به پرداخت نفقه ، دو ضمانت اجرای مدنی و کیفری وجود دارد.

ضمانت اجرای مدنی: در ماده ۱۱۱۱ قانون مدنی به زن این حق داده شده تا در صورت خودداری شوهر از نفقه به دادگاه (دادگاه صالح، دادگاه خانواده محل اقامت شوهر است ) مراجعه کند که در این صورت دادگاه میزان نفقه را معین و شوهر را به پرداخت آن محکوم می‌کند، ‌در صورت عدم اجرای حکم از جانب شوهر در مرحله بعد دادگاه از اموال شوهر نفقه را پرداخت می کند.

اگر امکان دسترسی وجود نداشته باشد یا شوهر اموالی نداشته باشد که نفقه تأمین شود زن حق طلاق دارد.( مواد ۱۱۱۲ و ۱۱۲۹ قانون مدنی)

  • ضمانت اجرای کیفری:

ماده ۶۴۲ قانون مجازات اسلامی مقرر داشته که هر کس با داشتن استطاعت مالی نفقه زن خود را در صورت تمکین ندهد یا از پرداخت نفقه سایر اشخاص واجب النفقه امتناع نماید دادگاه او را به ۳ماه و یک روز تا ۵ ماه حبس محکوم می‌ نماید.

نکاتی چند در ارتباط با ماده فوق:

– البته شمول این ماده، نفقه زمان گذشته را در برنمی‌گیرد و فقط ناظر بر نفقه زمان آینده است.

– ضمناً با توجه باینکه جزو جرائم قابل گذشت است، در صورت رضایت شاکیه پرونده بسته میشود.

-در خصوص تمکین هم که به دو نوع عام و خاص تقسیم می شود، باید گفت معنای تمکین عام، اقامت زن در خانه دائمی شوهر است. بدین توصیف که زن برای دریافت نفقه باید در خانه شوهر زندگی كند، و در حدود عرف و قانون، ضمن احترام به شوهر، به ارضاء غریزه وی نیز پاسخ مثبت دهد.

البته این وظیفه مخصوص زن نیست و مرد هم در حدود صحیح و معمول از برقراری رابطه‌ با همسر خودش نباید خودداری کند. همچنین تمکین خاص یک حکم همیشگی و بی چون و چرایی نیست و یکسری استثنائاتی در قانون پیش بینی شده که در آن شرایط زن می‌تواند از شوهرش اطاعت نکند و در عین حال از همه‌ی حقوقی که دارد برخوردار شود. مانند وقتی که شوهر دارای بیماری مقاربتی باشد، که مطابق قانون زن حق دارد که از رابطه‌ با همسرش خودداری کند.

برخی دیگر از استثنائات که عذر موجه زن برای تمکین نکردن محسوب می‌شوند از این قبیل هستند:

۱. بیماری و ناتوانی خود زن به حدی که قادر به انجام وظایفش نباشد.

۲ . حالتی که زن برای دوری کردن از اعمال حرام در واقع اطاعت از خداوند تمکین نمی‌کند، مانند وقتی که زن در حال حیض و نفاس و احرام باشد که در این شرایط نمی‌تواند رابطه‌ی جنسی داشته باشد.

۳. ترس از ضرر مالی و بدنی و شرافتی برای زن وجود داشته باشد.

۴.خودداری کردن از تمکین و اطاعت کردن تا زمان پرداخت مهریه توسط شوهر

نقطه مقابل تمکین، نشوز یا نافرمانی است که به معنای انجام ندادن وظایفی که بر‌عهده‌ی زن است، می‌باشد. بنابراین اگر زن از انجام وظایفی که قانونا بر عهده دارد، بدون داشتن عذر موجه خودداری کند شوهر می‌تواند برای الزام او به دادگاه مراجعه کند و الزام او را به تمکین بخواهد و در این صورت زن در مدت زمانی که نا‌فرمانی می‌کند، حق دریافت نفقه ندارد.

بنابراین آنچه مورد انتظار است اینکه:

– از آنجاییکه خانواده محیطی است که بر اساس عشق و محبت بنیان گذاری شده و در آن تعاون و همکاذی حرف اول را می‎زند، بنابراین شایسته است اولاً: مرد، نه تنها در شرایط ملائت مالی از فراخ دستی فرو گذاری نکند، بلکه از مسئولیت نان آوری احساس مفید بودن و نتیجتاً رضامندی از زندگی خود داشته باشد.

-همچنین در فراز و فرودهای زندگی، اگر مرد در شرایطی با تنگدستی روبرو شد، شایسته است همسرش، علیرغم اینکه قانونگذار استقلال مالی وی را برسمیت شناخته، در این وضعیت به کمک عمود خیمه خود بشتابد.

  • نفقه خویشان

اقارب جمع اقرب و به معنی خویشان است و برابر ماده ۱۱۳۶ قانون مدنی در روابط بین اقارب فقط اقارب نسبی در خط عمودی اعم از صعودی یا نزولی ملزم به انفاق یکدیگرند. اقراب نسبی در خط عمودی یا خط مستقیم خویشانی را می‌گویند که بعضی از بعضی دیگر به دنیا آمده‌اند اعم از اینکه واسطه‌ای در قرابت آنها وجود داشته باشد ( مانند پدربزرگ و مادربزرگ و بالاتر و نوه‌ها) یا قرابت بدون واسطه باشد(مانند پدرو فرزند یا مادر و فرزند)

  • نفقه پدر و مادر و اجداد:

طبق ماده ۱۲۰۰ قانون مدنی نفقه پدر و مادر برعهده اولاد و در درجه بعد برعهده اولاد اولاد است، بنابراین نفقه پدر و مادر فقیر در درجه اول به عهده اولاد است. اگر پدر و مادر فقط یک فرزند داشته باشند، همه نفقه برعهده اوست و اگر چندفرزند داشته باشند به طور مساوی به پدر و مادر نفقه خواهند داد.

یعنی مشترکا و به نسبت برابر باید مخارج زندگی پدر و مادر خود را بپردازند و از این لحاظ تفاوتی بین دختر و پسر نیست. هرگاه شخصی فرزند بلافصل نداشته باشد یا فرزند او توانایی پرداخت نداشته باشد، نفقه او برعهده اولاد اولاد خواهد بود.

  • خصوصیات و شرایط تعلق نفقه به اقارب

▪ نفقه اقارب ناظر به آینده است: طبق ماده۱۲۰۶قانون مدنی”… اقارب فقط نسبت به آینده می‌توانند مطالبه نفقه نمایند و این برخلاف نفقه زوجه است.”

▪ نیاز مستحق نفقه: ماده ۱۱۹۷ قانون مدنی درباره شرط فقر در استحقاق نفقه می‌گوید: “کسی مستحق نفقه است که ندار بوده و نتواند به وسیله اشتغال به شغلی معیشت خود را فراهم سازد.”

▪ تمکن منفق: در ماده ۱۱۹۸ قانون مدنی در این خصوص آمده است “کسی ملزم به انفاق است که متمکن از دادن نفقه باشد یعنی بتواند نفقه بدهد بدون اینکه از این حیث در وضع معیشت خود دچار مضیقه شود. برای تشخیص تمکن باید کلیه تعهدات و وضع زندگانی شخصی او در جامعه در نظر گرفته شود.”

▪ متقابل بودن نفقه اقارب: نفقه اقارب یک تکلیف متقابل است (برخلاف نفقه زوجه) یعنی خویشانی که ملزم به انفاق یکدیگرند در صورت فقر یکی و تمکن دیگری این وظیفه را متقابلا دارا می‌باشند مثلا همانطور که پدر توانگر باید به فرزند فقیر خود نفقه بدهد، فرزند توانگر نیز ملزم به انفاق به پدر فقیر است.”

در پایان باید اشاره کرد، از نظر حقوقی نیز در مقررات مربوط به حوزه خانواده، حسن معاشرت بین زوجین یکی از وظایف آنان شمرده شده و همسران را ملتزم بدان نموده است. بنابراین تجهیز به مهارتهایی که عامل تحکیم مبانی خانواده است.

از جمله مهارت ها اینکه؛ گرچه امروزه به دنبال بروز مسائل اقتصادي و اهميت يافتن معضلات معيشتي، ممکن است مردش نتواند بنحو شایسته از عهده توقعات خانواده اش بر آید، لیکن اتکاء به مدیریت سنتی، زن را وادار خواهد کرد که ضمن صبر پیشگی، اولاً درآمد مرد را بگونه ای مدیریت کند که کم نیاورد، بلکه برای روزهای مبادا نیز پیش بینی لازم رو کرده باشد. ثانیاً در فرض فشار و تنگناها بجای راه دادگاه، از ظرفیت هایی مانند پا در میانی ریش سفیدهای فامیل، مشکلات را حل کند.

چرا که اعضای خانواده همه سوار بر یک کشتی اند، اگر موجی ایجاد شود، یا کشتی سوراخ گردد همه آسیب می بینند.آنهم در جامعه ای که بیش از هر زمان دیگر، بهترین حامی انسانها تقویت روابط عاطفی و انسانی بین زوجین است.

 

 

نوشته های مشابه

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

دکمه بازگشت به بالا