حقوق شهروندي در آموزه هاي ديني

حقوق شهروندي در آموزه هاي ديني

آنچه از تعاليم اسلام بر مي آيد اين است که هم حقوق فردي و هم حقوق اجتماعي در کنار يکديگر از اهميت موازي برخوردار مي باشند و در واقع مکمل همديگر دانسته شده است. به علاوه، در دوره پر افتخار ولايت اميرالمؤمنين اين رابطه به گونه اي تعريف شده که فرمود اگر کسي از شنيدن خبر بيرون کشيدن خلخال از پاي زن يهودي جان سپرد، وي را ملامت نکنيد. بر اين اساس در حکومت شيعي لازمه رعايت حقوق مردم صرفاً مسلمان بودن نيست، بلکه اهل جزيه و خراج نيز، براي پيمان پذيري آنان کافي است. چنانکه حضرت علي (ع) به مالک اشتر با محتواي حفظ حقوق شهروندان اعم از برادران ديني و هم نوعان چنين تأکيد مي فرمايند:

«و لا تکونَنَّ عَلَيْهِمْ سَبُعا ضارِيا تَغْتَنِمُ اَکْلَهُم فَاِنَّهُم صِنْفانِ اِمّا اَخٌ لَکَ فِي الدّينِ اَو نَظيرٌ لَکَ فِي الخَلْق…  فَأَعْطِهِمْ مِنْ عَفْوِکَ وَ صَفْحِکَ مِثْلَ الَّذي تُحِبُّ اَن يُعطِيکَ اللّهُ مِن عَفْوِه وَ صَفْحِه… وَلا تَنْدِ مَنَّ عَلي عَفْوٍ وَ لا تَبْحِجَنَّ بِعُقُوبَةٍ.»

و مبادا که نسبت به مردم، درنده‏اي خون آشام باشي که خوردن‏شان را غنيمت بشماري، زيرا مردم دو گروه‏اند: يا در دين با تو برادرند، يا در آفرينش هم نوعان تو هستند، پس ايشان را از گذشت و عفو به گونه اي بهره مند ساز که دوست داري خدا تو را همان گونه بهره مند سازد و بر هيچ گذشتي که نموده اي، هرگز پشيمان مشو و بر عقوبت نمودن کسي مسرور مباش.( نامه ۵۳ نهج البلاغه، ترجمه محمد دشتي، چاپ اول، انتشارات افق فردا، سال ۱۳۷۸، ص ۵۶۷)

از سوی دیگر از آنجاییکه دستگاه قضایی، بعنوان عامل اقتدار نظام پشتوانه شهروندان در مقابل هرگونه رفتار حاکمان به حساب می آید، در حوزه قضاوت و داوری در کلام حضرت علي (ع) بیانات گهر‎باری نهفته که چنانچه به عنوان راهبردی مهم، سرلوحه دستگاه قضایی قرار گیرد به خوبی نظام قضایی ما را به نظامی بی بدیل تبدیل خواهد نمود. ایشان در توصیف صفات قاضی می فرمایند: “اي مالك! مردم از گروه‌هاي مختلف تشكيل يافته‌اند كه يكي از آنها قضات عادل هستند

تو از ميان مردم برترين فرد را براي قضاوت برگزين، از كساني كه:

– مراجعه فراوان آنها را در تنگنا قرار ندهد.

– برخورد مخالفان با يكديگر او را به خشم و كج خلقي وا ندارد.

– در اشتباهاتش پافشاري نكند.

– بازگشت به حق پس از آنكه برايش روشن شد، بر او سخت نباشد.

– طمع را از دل بيرون كرده و در فهم مطالب، به اندك تحقيق اكتفا نكند.

– در شبهات، از همه محتاطتر باشد.

– در يافتن و تمسك به دليل و حجت از همه مصرّتر باشد.

– با مراجعه مكرر شكايت كنندگان كمتر خسته شود.

– جامعترين افراد از حيث علم و حلم و ورع باشد.

– تحت تأثير اوضاع واقع نشود.

– در كشف امور شكيبا باشد.

– به هنگام آشكار شدن حق، در فصل خصومت از همه قاطعتر باشد.

– ستايش فراوان او را فريب ندهد.” [۱]

به‎علاوه از آنجایی‎که يکي ديگر از آسيب‌هاي دستگاه قضايي تطميع و تهديد قضات توسط صاحبان قدرت و ثروت است، نيازهاي مالي و امنيت قضات باید فراهم شود. زيرا قاضي اگر امنيت جاني و موقعيت مستحکم و قدرت کافي نداشته باشد، نمي‌تواند به وظيفه خود که احقاق حق و اجراي عدالت است به درستي عمل نمايد.

قدرتمندان و سرمايه‌داران با نفوذ با تهديد و تطميع او را وادار به عقب نشيني از صدور و اجراي حکم مي‌نمايند.

از اين رو امام علي (ع) در مورد قضات به مالک اشتر چنين سفارش مي‌نمايند: «وَ افْسَحْ لَهُ فِي الْبَذْلِ مَا يزِيلُ عِلَّتَهُ وَ تَقِلُّ مَعَهُ حَاجَتُهُ إِلَي النَّاسِ وَ أَعْطِهِ مِنَ الْمَنْزِلَةِ لَدَيكَ مَا لَا يطْمَعُ فِيهِ غَيرُهُ مِنْ خَاصَّتِكَ لِيأْمَنَ بِذَلِكَ اغْتِيالَ الرِّجَالِ لَهُ عِنْدَكَ.»[۲] و در بذل و بخشش به او سفره سخاوتت را بگستر، آن چنانكه نيازمنديش از بين برود و حاجت و نيازي به مردم پيدا نكند، و از نظر منزلت و مقام آن قدر مقامش را نزد خودت بالا ببر، كه هيچ كدام از ياران نزديكت، به نفوذ در او طمع نكند. و از توطئه اين گونه افراد در نزد تو در امان باشد. (و بداند كه موقعيتش از او بالاتر نيست كه بخواهد از او شكايتي بكند.

_[۱] – غرر الحکم، ج۲،ص ۹۵

[۲] – نامه ۵۳ نهج البلاغه، ترجمه محمد دشتی، چاپ اول، انتشارات افق فردا، سال ۱۳۷۸، ص ۵۶۷