مقدمه: امروزه نقش اسناد تجاری و ضرورت شناخت خصوصیات آن و نیز آگاهی از نحوه استفاده از آنها بر کسی پوشیده نیست. زیرا در بازار رقابتی کنونی می‌تواند در پیشگیری از وقوع بسیاری از مشکلات حقوقی کمک کند.
از سوی دیگر، با نگاه کلی در می‌یابیم که در این عرصه نیازهایی به وجود آمده‌اند که احتمالا در گذشته اصلا وجود نداشتند. برای رفع چنین نیازهایی و ضرورت‌هایی نظیر سرعت، سهولت و امنیت در روابط تجاری امروزه شاهد به رونق گرفتن اسناد تجاری هستیم که با توجه به اهمیت آنها، لازم است حقوق و تعهدات هر یک از آنها به طور کامل شناسایی شود تا خود به جای رفع نیازها مسئله‌ساز نشوند. اینک به برخی از سوالات واصله بشرح ذیل خواهیم پرداخت.
پرسش: يك فقره چك نزد شخصی داشتم. پس از مدتی وجه چک را در حضور چند نفر به شخص مزبور پرداخت نمودم. حال شخص دیگری چک مرا برگشت زده است. چه اقدامی می توانم انجام دهم؟
پاسخ: می بایست وجه چک را به شخص ثالث دارنده آن پرداخت نموده و با شکایت باتهام خیانت در امانت و یا تقدیم دادخواست نسبت به استرداد وجه پرداختی به نفر اول طرح دعوی نمایید.
پرسش: اگر شخصی از صادر کنندۀ برات ضمانت کرده باشد و دارندۀ برات در مراجعه به صادر کننده مواعد قانونی را رعایت نکرده باشد ، آیا دارنده برات می تواند جهت دریافت وجه برات به ضامن مراجعه نماید ؟
پاسخ: با توجه به مقررات رأی وحدت رویه شماره ۵۹۷-۱۲/۲/۷۴ مهلت یک سال مقرر در ماده ۲۸۶ قانون تجارت در مورد ظهر نویس به معنای مصطلح کلمه بوده و ناظر به شخصی که ظهر سفته را به عنوان ضامن امضاء نموده است نیست.
پرسش: آيا در سفته‌اي كه خود رقم چاپي دارد، مي‌شود رقم بالاتر را نوشت ؟ اگر بله پول تمبر آن چگونه محاسبه مي‌شود؟
پاسخ: رقم بالاتر در صورتی می توان نوشت به هنگام صدور و امضا سفته متعهد ضمن آگاهی به موضوع مابه التفاوت تمبر سفته را الصاق نماید تمبر مازاد براساس تناسب رقم چاپی با تمبر موجود برای سفته محاسبه و الصاق می شود.
پرسش: سفته ای از شخصی گرفته ام سه سال از تاریخ آن می گذرد. آیا این سفته در حال حاضر اعتبار دارد؟
پاسخ: سئوال ناقص است معلوم نیست سه سال از تاریخ صدور آن می گذرد یا از سررسید آن. در صورت اخیر چون امکان واخواست ظرف ده روز و اقامه دعوی ظرف یکسال از بین رفته است. لذا این سفته شرایط و تضمینات سند تجاری و امتیازات خاص آنرا نخواهد داشت، گرچه بعنوان یک سند عادی طلب، اعتبار دارد.
پرسش: تا چه زماني و به چه طريقي مي‌توان روي سفته اقدام نمود ؟
پاسخ: باستناد سفته و علیه متعهد آن هر زمان می توان اقدام کرد. لیکن علیه ظهرنویس وقتی می توان درخواست تأمین خواسته و طرح دعوی کرد که ظرف ده روز از تاریخ سررسید واخواست شود و ظرف یکسال از تاریخ مذکور طرح دعوی بعمل آورد.
پرسش: آيا تنها يك امضاء روي سفته جهت به اجرا گذاشتن سفته كفايت مي‌كند ؟
پاسخ: اگر متعهد یک نفر است یک امضاء کافی است.
پرسش: چکی بدون تاریخ صادر شده است و ما نیز به شخصی که آن را صادر کرده دسترسی نداریم آیا خودمان می توانیم تاریخ چک را بنویسیم؟
پاسخ: در این مورد صادر کننده فی الواقع اختیار درج تاریخ را به دارنده داده است. بنابراین می توانید تاریخ چک را خودتان بنویسید. مع الوصف چنین چکی به حکم قانون صدور چک وصف کیفری ندارد.
پرسش: دسته چکی که از شهرستان گرفته بودم در حال حاضر گم شده است، چه اقدامی باید انجام دهم؟
پاسخ: بایستی به محل اخذ دسته چک مراجعه و اقدامات لازم انجام پذیرد. به اینصورت که طبق ماده ۱۴ قانون صدور چک به بانک مزبور دستور عدم پرداخت با اعلام مفقودی داده شود (توسط صاحب حساب) بعداً به دادسرای همان محل اعلام مفقودی نمود و گواهی تشکیل پرونده ظرف یک هفته به بانک ارئه شود و اگر شخصی از چکها استفاده نموده و جعل و کلاهبرداری از این طریق مرتکب شده شکایت کیفری به این عناوین مطرح و ضمن آن دادخواست حقوقی علیه دارنده چک بخواسته استرداد لاشه چک تسلیم دادگاه شود.
پرسش: چند چك از دست فردي داشتم كه الان مي‌خواهم پول آن را بدهم اما طرف چك‌هاي خود را پيدا نمي‌كند اگر رسيدي از او بگيريم مشكلي ايجاد نمي‌شود؟
پاسخ: چون در صورت حامل بودن (صدور در وجه حامل) از نظر قانون تجارت حقوق دارنده چکها محفوظ و لازم الرعایه است، لذا علاوه از دادن رسید توسط طرف وی باید تعهد کند که پاسخگوی ادعاهای احتمالی بعدی از سوی یابنده و غیره خواهد بود.
پرسش: دست نویسی بابت چکی از شخصی داشتیم که ایشان با دست نویس و امضای خود به ما کاغذی داد که شما این پول را پرداخت کردید بعد از چند سال ایشان می گوید من فراموش کردم آیا این دست نویس قانونی است؟
پاسخ: اگر دارنده چک آنرا از طریق ظهرنویسی به دیگری واگذار نکرده باشد، دست نویس با فرض اصالت آن قابل استناد است و می تواند صادر کننده را بری الزمه نماید. در غیر اینصورت دست نویس در حقوق دارنده بعدی (واگذار شونده) تأثیری ندارد و صادر کننده بایستی علیه دارنده ای که دست نویس منتسب به اوست طرح دعوی نموده و وجوه پرداختی را مطالبه نماید.
پرسش: آيا چك تضمين تخليه مغازه در صورتيكه در چك قيد شود براي ضمانت ، ضمانت اجرايي دارد يا خير ؟
پاسخ: قید ضمانت در چک فقط وصف کیفری موضوع را از بین می برد و الا در صورت تخلف مستأجر و عدم تخلیه بعد از پایان مدت می توان به استناد چک طرح دعوای مطالبه وجه آن نمود.
پرسش: بر اساس قانون چک، چه زمانی حقوقی و چه زمانی کیفری می شود؟
پاسخ: چکهائی که ظرف شش ماه از تاریخ صدور آن گواهی عدم پرداخت صادر نشده و یا از تاریخ گواهی عدم پرداخت ظرف شش ماه شکایت نشده باشد چکهای مشروط یا تضمینی، چکهائی که بدون تاریخ صادر شده اند یا تاریخ واقعی صدور مقدم بر تاریخ مندرج در چک می باشد، جنبه کیفری ندارد و به اصطلاح حقوقی هستند.
پرسش: چکی را به شخصی دادم ولی در خصوص امانت بودن چیزی در آن ننوشتم. سه سال پیش چک توسط شخص دیگری برگشت خورده و اکنون به اجرا گذاشته شده است. از نظر قانونی پرونده کیفری است یا حقوقی و حکم من چیست؟
پاسخ: چک جنبه کیفری نداشته و دارنده فقط می تواند مطالبه حقوقی آن را بنماید. صادر کننده چک می بایست علیه شخصی که چک امانی را دریافت نموده، شکایت کرده و در دادسرا امانت بودن آن را ثابت نماید. اگر دادگاه جزایی حکم محکومیت امانت گیرنده را صادر نماید،صادر کننده از پرداخت معاف می گردد.
پرسش: برای استخدام در یک مؤسسه مالی و اعتباری خصوصی از من یک فقره چکِ بدون تاریخ با امضای ضامن در ظهر آن بابت ضمانت خواسته اند و از این بابت نه رسیدی داده می شود و نه در قرارداد توضیحی نوشته می شود. آیا این ضمانت صحیح است؟
پاسخ: بودن چک شما در دست هر شخصی نشانگر بدهکار بودن شما به آن شخص می باشد و چکِ ضمانت نیز همان حکم را دارد. لذا اگر در قرارداد شماره چک مزبور نوشته شود تا معلوم گردد این چک بابت حسن انجام کار شما می باشد و شما به طرف مقابل خود بدهکار نیستید، بعد از اتمام کار و قرارداد می توانید استرداد چک را بخواهید در غیر اینصورت شما بدهکار و مدیون تلقی خواهید شد.
پرسش: بابت فروش امتیاز موبایل، یک فقره چک اخذ نموده و سند انتقال دائمی را در دفاتر خدماتی امضا کردم. ولی فروشنده از پرداخت وجه و یا پر نمودن محل چک خودداری کرد. من چک را برگشت نزدم. حال امکان وصول وجه چک وجود دارد یا خیر؟
پاسخ: چک را برگشت بزنید و از طریق شورای حل اختلاف جهت اخذ مبلغ اقدام نمایید.
