پرسش و پاسخ های حقوقی

پرسش: تعریف حضانت چیست؟
پاسخ: حضانت به معنی نگاهداری و مراقبت جسمی، روحی، مادی و معنوی اطفال و تعلیم و تربیت آنها می باشد. البته صرفنظر از رابطه عاطفی که بطور معمول بین والدین و فرزندان وجود دارد از منظر قانون، هم حق است و هم تکلیف. چون مسائل تربیتی و نگهداری طفل نباید به حال خود رها شود.
حضانت در مواردی که زوجین کنار یکدیگر هستند به عهده والدین است. لیکن در صورت جدایی، بر اساس مقررات جاری حضانت طفل اعم از پسر یا دختر تا هفت ‌سالگی با مادر است. لذا این موقعیت برای مادر دائمی نیست.
پرسش: بعد از سن هفت سالگی وضعیت چگونه است؟
پاسخ: حضانت دختر از ۷ تا ۹ سالگی که سن بلوغ دختران هست بر عهده پدر است و حضانت پسر نیز بعد از ۷ سالگی تا ۱۵ سالگی که سن بلوغ پسران است، بر عهده پدر قرار دارد. بعد از بلوغ هم، خود دختر یا پسر حق انتخاب برای زندگی نزد یکی از والدین در صورت جدایی آنها از یکدیگر را دارند.
البته گاهی دیده می‎شود که مادر همچنان حضانت فرزندان را بر عهده دارد و آن مواردی است که به دلایلی دادگاه تشخیص دهد که پدر صالح برای حضانت فرزندان نیست؛ یعنی مثلاً پدر معتاد باشد یا به هر دلیلی این صلاحیت را نداشته باشد.
پرسش: آیا برای حضانت، شرایطی هم گذاشته شده است؟
پاسخ: حضانت والدین اعم از پدر یا مادر بصورت بی ‌قید و شرط نیست. بلکه مواردی وجود دارد که می‌تواند به سلب حق حضانت مادر یا پدر منجر شود. از جمله اینکه فرد دارای حضانت اعتیاد زیان‌آور به الکل و مواد مخدر داشته باشد یا اشتهار به فساد اخلاقی داشته باشد یا از طفل جهت کارهای تکدی گری و … سوء استفاده کند.
پرسش: موارد دیگری که موجب سلب حضانت خواهد شد، چیست؟
پاسخ: ابتلا مادر به جنون و همچنین شوهر نمودن وی از موارد سلب حضانت دانسته شده و همچنین فوت یکی از زوجین که طبیعی است در این صورت حضانت منتفی است.
البته از آنجاییکه هدف از حضانت پرورش و نگهداری و تربیت فرزند و تا حد امکان فراهم آوردن شرایطی است که طفل دچار کمبودی نشود، در هر زمانی که مصلحت تربیتی و نگهداری طفل رعایت نشود والدین دیگر که طفل نزد وی نیست یا حتی اقربای دیگر و حتی دادستان می‌تواند تقاضای سلب حضانت کند.
پرسش: ولایت به چه معناست؟
پاسخ: ولایت اعم از اینکه پدر و مادر باهم زندگی کنند یا جدا از یکدیگر و نتیجتاً حضانت را یکی از والدین به عهده داشته باشد، همچنان با پدر و جد پدری است، مگر آنکه ولایت از پدر و جد پدری به دلایلی سلب شود.
بنابراین امور حقوقی طفل، مانند اجازه ازدواج دختر دوشیزه، و نیز انجام معاملات برای فرزندان از قبیل افتتاح دفترچه حساب پس انداز در بانک‎ها، همچنان با پدر است.
پرسش: در خصوص تکلیف ولایت چه ضمانت اجراهایی وجود دارد؟
اولاً: به موجب ماده ۵۴ قانون حمایت از خانواده، برای پدری که از این مسئولیت شانه خالی ‎کند، مجازات کیفری قرار داده شده است. ثانیاً: تأمین نفقه طفل همواره بر عهده پدر است چه اینکه طفل نزد وی باشد یا در نزد مادر، و عدول پدر از پرداخت نفقه مطابق ماده ۶۴۲ قانون مجازات اسلامی نیز می‌تواند به حبس کیفری پدر منجر شود.
بنابراین، با تکلیفی که پدر در حضانت فرزند دختر از سن ۷ تا ۹ سالگی تا ازدواج وی و در حضانت فرزند پسر از ۷ تا ۱۵ سالگی و سپس تا زمانیکه قدرت و توانایی اقتصادی پیدا کند، پدر نمی‌تواند از این مسئولیت بگریزد.
پرسش: تکلیف نفقه چیست؟
پاسخ: تأمین نفقه فرزند حتی در زمانیکه حضانت فرزند با مادر باشد بر عهده پدر است، مگر در صورت فوت پدر که در اینصورت بر عهده جد پدری است. البته قانونگذار حق اقامه دعوی برای دریافت نفقه فرزند را برای مادر محفوظ داشته است.
در واقع، قانونگذار با هوشمندی خاصی این موضوع را حل کرده که در مواردیکه حضانت بر عهده مادر است، پدر نتواند از تربیت و نگهداری فرزند فرار کند.
پرسش: شوهر من بدون کسب اجازه، ازدواج مجدد کرده من هم مستقل زندگی می‎کنم با سه تا بچه که دوتاشون بالای هیجده ساله و یکی هم هفده ساله است. ایشون خرجی آنها رو نمیده، مگر درحد هزینه مدرسه و دانشگاه. بفرمایید چطور میتونم این مشکل رو حل کنم.
پاسخ: اولاً: بر اساس قانون مجازات اسلامی مرد نمی‌تواند با داشتن زن، همسر دوم اختیار کند، مگر اینکه با اجازه دادگاه باشد. بعلاوه مطابق ماده ۵۶ قانون حمایت از خانواده هر سردفتر رسمی که بدون اخذ گواهی، بدون اخذ اجازه نامه یا حکم صادرشده درمورد تجویز ازدواج مجدد یا برخلاف مقررات به ثبت ازدواج اقدام کند، به محرومیت و مجازات اسلامی از اشتغال به سردفتری محکوم می شود.
فارغ از بحث کیفری زن اول با اثبات ازدواج مجدد شوهر بدون اجازه خود می تواند به استناد بند ۱۲ شروط عقدنامه تقاضای طلاق کند و در صورت تمایل علاوه بر طلاق می تواند مهریه را هم وصول نماید.
ثانیاً: نفقه همسر و فرزندان شامل کلیه هزینه های جاری اعم از مسکن خوراک و پوشاک و درمان و… می‎باشد و در صورتیکه شوهر از وظایف خود استنکاف کند این میزان از طریق مراجع قضایی قابل مطالبه خواهد بود.
ثانیاً: پرداخت نفقه فرزند فقط تا رسیدن به سن ۱۸ سالگی نیست، بلکه پس از آن هم طبق ماده ۱۱۹۷ قانون مدنی، اگر فرزند منبع مالی نداشت و نتوانست معیشت خود را فراهم کند، پدر ملزم به تأمین مخارج فرزند کبیر است.
پسران تا هجده سالگی و تا زمانی که در خانه پدر خود تحصیل می‌کنند، حتی در صورت جدا نشدن پدر و مادر، می‌توانند دادخواست نفقه فرزند ارائه کنند. در خصوص دختران تا زمان ازدواج می‌توانند تقاضای نفقه گذشته داشته باشند.