چگونگی جبران خسارت به اموال دیگران

مسئولیت دو نوع است؛ قراردادی و غیرقراردادی. یکی از انواع مسئولیت غیرقراردادی، تسبیب در ورود خسارت به دیگران است. تسبیب به این معنا است که شخصی با رفتار غیرمستقیم خود به اموال دیگری صدمه وارد آورد. در چنین حالتی شخصی که این خسارت را وارد آورده است، به حکم قانون مسئول جبران خسارات خواهد بود.
۱. انواع مسؤولیت در دنیای حقوق
به طور کلی، در عالم حقوق مدنی مسؤولیت را به دو دسته‌ی کلّی مسؤولیت قراردادی و مسؤولیت غیرقرار دادی تقسیم می‌کنند:
الف. مسؤولیت قراردادی
مسؤولیت قراردادی آن‌است که ناشی از نقض تعهدات برآمده از یک قرارداد باشد؛ مثلاً وقتی آقای الف وآقای ب با یکدیگر قرارداد خریدوفروش تنظیم می‌کنند، در ضمن آن تعهد می‌کنند که عوضین معامله (آن‌چه خریداری شده و آن‌چه فروخته شده) را به یکدیگر تسلیم کنند. حال اگر یکی از طرفین از تعهد خود سرپیچی نماید، در مقابل طرف مقابل مسؤولیت خواهد داشت و او می‌تواند دعوایی را برای ملزم نمودن او به اجرای تعهدات قراردادی خود و هم‌چنین جبران خسارات ناشی از آن اقامه کند.
ب. مسؤولیت غیرقراردادی
مسؤولیت غیرقراردادی زمانی به وجود می‌آید که ناشی از نقض تکالیف قانونی باشد. در واقع در این نوع از مسؤولیت هیچ قراردادی میان شخص مسؤول و شخص ذی‌نفع وجود ندارد؛ بلکه این قانون است که یکی را در مقابل دیگری مسؤول قلمداد می‌کند؛ مثلاً وقتی فردی شیشه‌ی ماشین کسی را می‌شکند، این قانون است که وی را مسؤول جبران خسارت زیان‌دیده می‌کند. در واقع بدون آن‌که قرارداد خاصی در خصوص لزوم جبران خسارت میان این دو نفر تنظیم شده باشد، قانون این مسؤولیت را برای او تعیین کرده است. از این رو گفته می‌شود که وی مسؤولیت غیرقراردادی یا قانونی دارد.
یکی از انواع مسؤولیت‌های غیرقراردادی، تسبیب در ورود خسارت به دیگری است.
۲. تسبیب در ورود خسارت به دیگری
اتلاف یا از بین بردن مال دیگری به طور کلی به دو شکل قابل تحقق است. گاهی شخصی به صورت مستقیم و بلاواسطه مال دیگری را از بین می‌برد؛ آتش زدن خرمن دیگری، شکستن شیشه، تخریب بنا، بریدن سر حیوان متعلق به دیگری از مواردی هستند که در آن‌ها به صورت مستقیم و بدون واسطه اموال متعلق به دیگران از بین برده می‌شود.
گاهی نیز اتلاف یا از بین بردن اموال دیگران به صورت غیرمستقیم یا باواسطه صورت می‌گیرد که به آن تسبیب گفته می‌شود. در واقع در تسبیب کسی که مال دیگری را از بین می‌برد و به او زیان وارد می‌‌آورد، مقدمات ورود ضرر را فراهم می‌کند.
توجه به یک نکته‌ی کلیدی در خصوص انواع اتلاف مستقیم و غیرمستقیم
برای این‌که شخصی به خاطر وارد آوردن خسارت به اموال دیگری مسئول شناخته شود، باید شرایط زیر وجود داشته باشد:
اولاً یک فعل زیان‌بار واقع شود.
ثانیاً خسارتی به دیگری وارد شود.
ثالثاً بین فعل زیان‌بار و خسارت واردشده رابطه‌ی سببیت وجود داشته باشد.
پس هیچ نیازی به داشتن علم و عمد در انجام فعل زیان‌بار و حتی قصد ضرر زدن به دیگری وجود ندارد.
نکته‌ی مهم دیگر آن است که مطابق قضاوت‌های عرفی، رابطه‌ی سببیت در مواردی که اتلاف به صورت مستقیم و بلاواسطه صورت می‌گیرد، خیلی آسان‌تر از مواردی است که اتلاف به صورت غیرمستقیم اتفاق می‌افتد. علت هم این است که در اتلاف ضرورتی ندارد شخصی که ضرری به دیگری وارد کرده است، مرتکب تقصیری شده باشد. به عنوان مثال وقتی که الف سنگی را از خانه‌ی خود به بیرون پرتاب می‌کند و در اثر پرتاب این سنگ به صورت اتفاقی شیشه‌ی‌ماشین دیگری می‌شکند، پرتاب‌کننده‌ی سنگ مسؤول است حتی اگر قصد شکسته شدن شیشه را نداشته باشد.
در تسبیب وضعیت به گونه‌ی دیگری است و از لحاظ عرفی باید شخص مرتکب درجه‌ای از تقصیر داشته باشد تا بتوان او را مسؤول دانست. مثلاً اگر دیوار خانه‌ای به صورت کاملاً ناگهانی و اتفاقی بریزد و به ماشین دیگری صدمه بزند و ثابت شود که مالک خانه به هیچ وجه از عیب آن آگاه نبوده و کوتاهی هم نکرده است، عرفاً نمی‌توان او را مسؤول جبران خسارات وارده دانست. حالا در همین مثال اگر مالک خانه خودش دست به تخریب دیوار خانه بزند و در نتیجه‌ی آن به ماشین دیگری خسارت وارد شود، در هر صورت مسؤول است حتی اگر قصد صدمه زدن به مال دیگری را هم نداشته باشد.

اقتباس از: پايگاه آموزش همگانى (مهداد) قوه قضاييه