طبق قانون مجازات اسلامی، پزشکان، جراحان، ماماها و داروفروشان و کلیه کسانی که به مناسبت شغل یا حرفه‌شان محرم اسرار می‌شوند هرگاه درغیر موارد قانونی اسرار مردم را افشا کنند، به سه ماه و یک روز تا یک سال حبس یا به جزای نقدی از یک میلیون و ۵۰۰ هزار ریال تا ۶ میلیون ریال محکوم می‌شوند.
قانونگذار در ماده ۶۴۸ کتاب تعزیرات قانون مجازات اسلامی، پزشکان و ماماها را رازداران حرفه‌ای معرفی کرده است که البته به این گروه می‌توان وکلا و قضات را هم اضافه کرد.
پر واضح است که ما نمی توانیم هر گونه اطلاعاتی را جزو اسرار تجاري محسوب کنیم، لیکن از آنجاییکه ملاک قابل مجازات بودن افشای اسرار جنبه عمومی این عمل است، هر شغل و حرفه‌ای را که موجب اعتماد به آنها شده را در بر می گیرد. بنابراین از جمله موارد آن، اسراری است که افرادی به مناسبت شغل و حرفه خود به آن ها پی می برند و این اطلاعات باید صرف نظر از سري بودنشان، داراي ارزش اقتصادي مستقل نیز باشند. بدین ترتیب اگر کسانی مانند پرسنل فنی شرکتی که به مناسبت شغل خود به اسراری پی می برند، مشمول ماده ۶۴۸ خواهند شد. زیرا در ماده مزبور گفته شده:« و کلیه کسانی که به مناسبت شغل یا حرفه خود محرم اسرار می شوند»، که یک اصل کلی به دست می آید و آن عبارت است از اینکه برای حفظ ارزش اعتماد عمومی در مراودات اقتصادی بتوان این دست افراد را مشمول ماده دانست.
نکاتی از قانون حمایت از حقوق مؤلفان و مصنفان و هنرمندان
چنانکه می دانیم کپی‌رایت نوعی حفاظت قانونی از آثار چاپ‌شده و چاپ‌نشده ادبی، علمی و هنری است. این آثار به هر صورت که عرضه شده باشند، در حالی که ماهیتی قابل درک داشته باشند؛ یعنی دیده، شنیده یا لمس شوند مورد حمایت قانونی خواهند بود.
براساس حمایت از حقوق مؤلفان و مصنفان و هنرمندان (مصوب ۱۱/۱۰/)۱۳۴۸ آثاری كه توسط پديد‌آورندگان تهيه مي‌شود و آنچه پديد‌آورنده از راه دانش و ابتكار پديد مي‌آورد از آن او است. در این راستا در ماده یک آن تصریح شده: از نظر این قانون به مؤلف و مصنف و هنرمند “پدیدآورنده” و به آن چه از راه دانش یا هنر و یا ابتکار آنان پدید می‌آید بدون در نظر گرفتن طریقه یا روشی که در بیان و یا ظهور و یا ایجاد آن به کار رفته “اثر” اطلاق می‌شود.
از نظر ضمانت اجرای کیفری حسب ماده ۲۳ قانون مذکور مقرر شده: هر کس تمام یا قسمتی از اثر دیگری را که مورد حمایت این قانون است به نام خود یا به نام پدیدآورنده بدون اجازه او و یا عالماً عامداً به‌نام شخص دیگری غیر از پدیدآورنده نشر یا پخش یا عرضه کند به حبس تأدیبی از شش ماه تا ۳ سال محکوم خواهد شد.
از سوی دیگر، در حقوق مربوط به اختراعات، محرمانه يا سري بودن تا پيش از پرکردن تقاضانامه ثبت اختراع، حياتي است، چنانچه مخترعي خواهان آن باشد که اختراع خود را الي الابد مورد حمايت قرار دهد، مي تواند آن را تحت عنوان اسرار تجاري و نه اختراع ثبت كند.
آثار کیفری افشای اسرار شغلی در قانون تجارت الکترونیکی
با توجه به پیشرفت علم و تکنولوژی در عرصه های مختلف تجاری و نمايان شدن جنبه های جدیدی از روابط و معاملات تجاری، مبحث دوم از فصل دوم قانون تجارت الکترونیکی مصوب بهمن ۱۳۸۲، به حمایت از اسرار تجاری اختصاص داده شده است. در این ارتباط ماده ۶۵ این قانون اسرار تجاری الکترونیکی را تعریف و به حمایت از آن تصریح شده است. طبق این ماده اسرار تجاری شامل اطلاعات، فرمول‌ها، الگوها، نرم افزارها، ابزار و روش‌ها، تألیف‌هاي منتشر نشده، روش‌های انجام تجارت و داد و ستد، فنون، نقشه‌ها، فراگردها، اطلاعات مالی، فهرست مشتریان، طرح های تجاری و امثال اینها است که دارای این خصوصیات زیر هستند: ۱- به طور مستقل دارای ارزش اقتصادی هستند. ۲- در دسترس عموم قرار ندارند. ۳- تلاش‌های معقولانه ای برای حفظ و حراست از آنها انجام شده است.
در ماده ۶۴ نیز تحصیل غیر قانونی اسرار تجاری و اقتصادی برای خود و یا افشای آن برای دیگری را در محیط الکترونیکی جرم دانسته و در ماده ۷۵ همان قانون برای متخلفین مجازات حبس و جزای نقدی در نظر گرفته است.
همچنین در ماده ۷۵ پیش بینی شده علاوه بر مجازات تحصیل غیر قانونی اسرار تجاری یا افشای آن، نقض حقوق قراردادهای استخدامی مبنی بر عدم افشای اسرار شغلی و یا دستیابی غیر مجاز اسرار تجاری مجموعه ای که شخص در آن مشغول به کار است، به منظور رقابت جلب منفعت یا ورود خسارت در بستر مبادلات الکترونیکی را مستحق حبس از شش ماه تا دو سال و نیم، و جزای نقدی معادل پنجاه میلیون ریال دانسته است.
قانون حمایت از حقوق پدید آورندگان نرم افزارهای رایانه ای
این قانون که در مورخه ۱۵/۸/۱۳۷۹ به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید بیان می دارد؛ حق نشر، عرضه، اجرا و حق بهره برداری مادی و معنوی نرم افزار رایانه‌ای متعلق به پدید آورنده آن است. نحوه تدوین و ارائه داده‌ها در محیط قابل پردازش رایانه‌ای نیز مشمول احکام نرم‌افزار خواهد بود. همچنین پیش بینی نموده مدت حقوق مادی سی سال از تاریخ پدید آوردن نرم‌افزار و مدت حقوق معنوی نامحدود است.
لهذا با توجه به اصول و قواعد مسلم حقوقی که اضرار به غیر را موجب مسئولیت می داند بنابراین نقض حقوق مورد حمایت این قانون در صورتیکه موجب ورود ضرر به دارنده حقوق گردد، امکان مطالبه خسارت وارده را بارعایت شرایط عمومی دعوی خسارت، همچون اثبات رابطه سببیت و میزان خسارت وارده را فراهم می سازد.
ضمناً نقض حقوق موضوع این قانون ضمانت اجرای کیفری نیز در پی داشته، چنانچه ماده ۱۳ مقرر نموده هرکس حقوق مورد حمایت این قانون را نقض نماید، علاوه بر جبران خسارت به حبس از نود و یک روز تا شش ماه و جزای نقدی از ده‌میلیون تا پنجاه میلیون ریال محکوم می‌گردد. البته لازم بذکر است بزه مزبور از جرائم خصوصی محسوب و با شکایت شاکی خصوصی آغاز و با گذشت او موقوف خواهد شد.
توصیه های لازم جهت صیانت از اسرار تجاری
از آنجاییکه اطلاعات تجاری همواره در معرض تهدید قرار دارند در ابتداء توصیه بر آن است که، باید به وسیله صاحبان آن اقداماتی (مانند حسب مورد نصب پسورد) صورت پذیرد تا از افشای آن نزد دیگران از جمله رقباي اقتصادی جلوگیري شود.
اگرچه هیچ‌کس حق ندارد که اسرار خود را در برابر دیگران فاش کند اما برخی افراد هم هستند که به اقتضای شغل خود ممکن است از بروز امور مهم و پنهانی افراد اطلاع پیدا کنند و همین مساله، ایجاب می‌کند تا از اسرار مردم در برابر دیگران حفاظت کرده و به اصطلاح راز دار باشند. حال اگر این افراد، رازداری نکرده و اسرار دیگران را فاش کنند، از نظر قانون مجرم هستند، که ذینفع می تواند حسب مقررات فوق مجازات آنها را از مراجع قضایی درخواست نماید. همچنین بنا به توصیه ماده ۱۴ قانون حمایت از حقوق پدید آورندگان نرم افزارهای رایانه ای شاکی خصوصی می‌تواند تقاضا کند مفاد حکم دادگاه در یکی از روزنامه‌ها با انتخاب و هزینه او آگهی شود.
تنظیم قراردادها و اخذ تعهدات از کارگران، پرسنل در شرکتهای خصوصی و غیره، بدینصورت که چنانچه نقض تعهد نمایند و دست به افشای اسرار شغلی بزنند دارای مسئولیت مدنی بوده یعنی مکلف به جبران خسارتند، و حسب مقرراتی که شرح آن گذشت، از جهت کیفری نیز قابل مجازات می باشند.
