تا کنون با وجود اقداماتی که برای مهار آلودگی هوا اتفاق افتاده، به هیچ عنوان نتوانسته از شدت نامطلوب هوای کلانشهرها بکاهد، بلکه هر سال شاهد بدتر شدن کیفیت هوا هستیم.
در این میان گفته میشود مهمترین عامل آلودگی هوا تردد وسایل نقلیه موتوری است، و البته باید اذعان داشت که تا اندازه ای هم درست هست. زیرا آمار نشان می دهد در سال ۸۴ تعداد خودروها ۳ برابر ظرفیت معابر عمومی تهران بوده، لیکن در سال ۹۵ تعداد خودروها به ۶ برابر افزایش یافته است. این در حالی بود که تعداد اتوبان‌ها، بزرگراه‌ها و تونل‌های ساخته شده برابر با پیش بینی افق ۱۴۰۴ بود، که ما هرگز نتوانستیم این فاصله را کاهش دهیم.
اما قابل انکار نیست که طی دو دهه گذشته از جمله عوامل آلودگی اینکه؛ شهرداریها به لحاظ محدودیت بودجه از دهه‌ی هفتاد به این طرف، مهمترین نهاد تضعیف‌کننده‌ی طرح و برنامه های شهری از جمله مصوبات شورایعالی معماری و شهرسازی بوده اند. زیرا به دلیل دیدگاه کوتاه‌مدت همواره ترجیح داده‌اند شهر را فارغ از مصوبات قانونی و پیش‌بینی‌های آینده‌نگر، اداره کنند. در نتیجه فشار به ظرفیت های بیرونی و محدوده شهرهای بزرگی مانند تهران، افزایش یافت که در جای خود باعث افزایش هزینه های مدیریت شهری گردید. ضمن اینکه هنگامی که این امر با حمایت هایی از قبیل اخذ تراکم به عنوان یکی ار منابع درآمد اصلی شهرداریها صورت می گیرد، موجب مهاجرت به سمت شهرهای بزرگ و نیز در خود شهرها افزایش شهرنشینی خارج از ضوابط، شده است.
دز این ارتباط، تراکم فروشی در شهرداری یک نمونه دیگر است. ریشه بسیاری از تخریب های محیط زیست و قطع درختان، بلند مرتبه سازی ها و به تبع آن شلوغی محلات، تخربب بافت های فرهنگی، توسعه بی حد و حصر فضاهای تجاری و به تبع آن توسعه واردات، گرانی خدمات و مسکن در شهر و… در تراکم فروشی است و تا این منبع ناپایدار و ناصواب درآمد شهرداری وجود داشته باشد نمی توان انتظار توسعه شهری مناسب داشت.
بعلاوه درآمد ناشی از جریمه ها در شهرداری یک نمونه دیگر است. افراد خلاف مقررات ساخت و ساز می کنند و قانون شهرداری را مخیر کرده است که یا جریمه بگیرد یا بنا را تخریب کند. وقتی امکان کسب درآمد از تخلف باشد بدیهی است که تخلفات افزایش و ساخت و سازها خلاف مقررات انجام می شود و برای طرفین منفعت دارد.
علاوه بر این بررسی ها نشان می دهد آلودگی هوا در فصل سرما یکی از عوامل تاثیرگذار در وارونگی دما است و شرایط را برای زندگی دشوار می کند و تنفس برای شهروندان سخت تر از همیشه می شود. از سویی استقرار واحد های تولیدی و صنعتی، مصرف سوخت های فسیلی غیراستاندارد، به خصوص تولید خودروهای داخلی، از عوامل موثر در تشدید میزان آلودگی هوا هستند و برای رفع آن باید چاره ای اندیشیده شود. اینکه هر ارگانی مسئولیت آلودگی هوا را به ارگان دیگری پاس دهد و خود را موظف به رعایت استاندارد هایی برای کاهش میزان آلودگی نداند باعث تشدید تراکم آلاینده ها بر آسمان شهر می شود. در صورتیکه دولت محدودیت هایی برای استقرار واحد های تولیدی آلاینده و کارخانجات صنعتی در داخل و اطراف کلانشهر ها اعمال کند و شروع به ساماندهی این واحد های مزاحم زندگی شهری و ممنوعیت هایی برای تردد خودرو های سنگین و دودزا در نظر گیرد شاید تا حد زیادی از بار آلودگی هوا کاسته شود. معضل آلودگی هوای کلانشهر های کشور همواره مورد بحث بوده و به نظر می رسد هیچگاه تمامی ندارد چرا که قوانین بازدارنده در این زمینه به گونه ای اجرا نمی شوند که بتوان انتظار دریافت پاسخی مثبت از آن ها را داشت. البته برخی از مسئولین مدعی هستند که معضل آلودگی هوای شهر تهران قابل حل و درمان است. هرچند که این ادعا از سالیان قبل توسط مسئولین مطرح شده و هیچگاه عملی نشده است. شهر تهران به دلیل گستردگی و تمرکز سیاسی، اجتماعی، علمی و درمانی در حال حاضر به قطب آلودگی هوای کشور تبدیل شده و جمعیتی نزدیک به ۹ میلیون نفر را در خود جای داده است و این رقم نسبت به ۴۰ سال پیش حدود دو برابر افزایش پیدا کرده در حالیکه مساحت این منطقه گنجایش چنین جمعیت انبوهی را ندارد و به همین دلیل است مشکلاتی، چون آلودگی هوا که ناشی از تراکم بیش از حد جمعیت است در این منطقه روی داده است. متخصصان آلودگی هوا نیز تاکید بسیاری بر این مسئله دارند و معتقدند که تراکم جمعیت در تهران دو برابر متوسط جهانی است و این مسئله بیشترین تاثیر را بر افزایش آلودگی هوای شهر تهران دارد. کاش شعار آسمان آبی، زمین پاک به حقیقت می پیوست و اقدامات بازدارنده شهرداری تهران در زمینه اجرای این طرح (آسمان آبی، زمین پاک) به خوبی اعمال می شد تا شاهد وارونگی هوا و تراکم آلاینده های زیست محیطی بر آسمان این شهر نبودیم و روز به روز بر بار آلودگی آن افزوده نمی شد. هر چند که شهرداری طرح های زیادی را در حد حرف برای کاهش میزان آلودگی هوای شهر تهران در دستور کار قرار داده، ولی تاکنون نتوانسته به نتیجه ای رضایت بخش دست یابد و گمان می رود که هدفش را گم کرده است.
اکنون میتوان به این نتیجه دست یافت که باید برای گسترش حمل و نقل عمومی تلاش کرد، زیرا در دنیا در مراکز شهرها اتوبان و بزرگراه نمی‌سازند تا شریان‌های حیاتی زندگی را درگیر موج بزرگی از آلودگی‌های هوا کنند. بلکه با حمل و نقل توسعه محور بر اساس حمل و نقل توسعه ریلی، ایجاد مسیرهای اتوبوس‌های تندرو، ایجاد مسیرهای ایمن برای دوچرخه سواری و پیاده رو به مقابله با این پدیده شهر نشینی می پردازند.
لهذا باید مسیرهای ایمن برای دوچرخه سواری را فراهم کنیم و باید با بانک‌ها برای ارائه تسهیلات ارزان قیمت برای خرید دوچرخه‌های برقی همکاری شود، در این صورت می‌توانیم با دیو بزرگ آلودگی هوا خردمندانه تر مقابله کنیم.
