حقوق و مشاغل

حقـوق و اخلاق حرفه ای پزشکان

بیان مسأله: حرفه پزشكی با توجه به كاركرد و آثاری كه در جامعه دارد، از جایگاه ویژه‎ای برخوردار است. نام پزشك از نام های خداوند متعال یعنی طبیب و محیی گرفته شده كه نشان دهنده شأن پزشك و ارزش والای این کسوت است.
در ادبیات مکتوب اخلاق اسلامی، منابع بسیاری از توصیه های عملی و کاربردی دانشمندان مسلمان از جمله اخلاق حرفه ای پزشکی به تصویر کشیده شده است. هم چنین در آداب نویسی و اندرزنامه های گوناگونی که به انگیزه ترویج عملی اخلاق نگارش یافته، علاوه بر عرصه اخلاق دانشوری و تعلیم و تعلّم و اخلاق حکمرانی، اخلاق طبابت و پزشکی نیز همواره مورد لحاظ واقع شده است. بنابراین پزشکان نیز باید در راستای درمان بیماران بر سوگندی که یاد نموده اند، پایبند باشند.

۴-۱-اهمیّت و جایگاه دانش دینی در حرفه پزشـــکی
مسائل فقهی، به دلیل دربرداشتن سعادت همه جانبه جامعه بشری، اهمیتی ویژه دارند. از سوی دیگر، نوآوری ها و پیشرفت های روزافزون در دانش پزشكی، مسائل جدید و نوپدیدی در برابر فقه قرار داده كه باید به هریك پاسخ مناسبی داده شود.
چنان‎که در مباحث پیشین طی گفتار مستقلی در خصوص رحم اجاره ای بیان شد، در تعامل و ارتباط میان فقه و پزشكی به این نكته باید توجه داشت كه در برخی موارد، نظریه های پزشك حكم فقهی را تغییر می‎دهد. به‎طوری‎که بعضاً بنا به تشخیص وی، روزه گرفتن برای برخی افراد جایز نیست. بنابراین، پزشك متعهد و مسلمان باید از احكام فقهی آگاه و به آن عمل كند.
۴-۲- توصیف ابعــــاد حرفه پزشــــکی
یکی از تابلو هایی که در بیمارستان‎ها توجه مراجعین را به خود جلب ‌می‎کند، منشور اخلاقی یا حرفه‎ای کارکنان است. تردیدی نیست که گسترش هر فعالیتی در هر حوزه‎ای بستگی به روابط صحیح بین صاحبان حرف مختلف با مخاطبین خود دارد. به ویژه در زمانی که به اقتضای شرایطی در مشاغلی از قبیل خدمات پزشکی، بیمار حسب ضرورت و بنا به اصل اعتماد، اطلاعاتی را از اسرار زندگی خویش در اختیار آنان قرار می‎دهد تا بر اساس آن به نیازهای خدمات گیرنده پاسخ داده شود. در این جاست که به نقل از سوگندنامه سقراط گفته شده:«آن‎چه در حین انجام دادن حرفه خود و حتی خارج از آن درباره زندگی مردم خواهم دید یا خواهیم شنید که نباید فاش شود به هیچ‎کس نخواهم گفت زیرا این قبیل مطالب را باید به گنجینه اسرار سپرد.» لذا یکی از اصول مهم در این حوزه، حفظ اسرار بیماران است که افشای آن حسب مورد دارای مسئولیت کیفری و مدنی است. بنابراین، رازداری از مهم ترین موارد اخلاق حرفه ای طبیب به شمار می‎آید. چنان‎که در کلام مولای متقیان آمده است: لا شِفاءَ لِمَنْ كَتَمَ طَبِیبَهُ دائَهُ، یعنی برای شخصی كه بیماری اش را از طبیبش پنهان می‎دارد، بهبودی نیست. ازاین رو، بیمار باید پزشك را به‎طور كامل از وضعیت خود مطلع کند. متقابلاً پزشك نیز وظیفه دارد با رعایت امانت، حافظ اسرار بیمار باشد.
با این توصیف و در واقع اخلاق پزشکی، مجموعه رفتارهای یک پزشک یا تیم پزشکی در جریان انجام وظیفه شغلی است که به‎صورت خصلت‎های فردی در رابطه با بیمار و بستگان و همراهان وی، جامعه و حاکمیت، محیط کار و همکاران و… تجلّی می نماید.
از طرفی دیگر، در چند دهه گذشته وسعت یافتن دانش بشری، ارتقای فناوری‎ها، افزایش توانمندی‎های انسانی در تشخیص و معالجه بیماری‎ها، و تعدّد راه‎های انتخابی برای پزشکان و بیماران، مسائل جدیدی را مطرح نموده که اصول اخلاق پزشکی را شکل می‎دهد. این اصول عمدتاً شامل مسائلی مانند احترام به انتخاب بیمار، ارائه اقدامات مفید و سودمند، جلوگیری از صدمه و آسیب و پیشگیری از ضرر رسانی به وی می‎شود.
البته در شرایط حاضر به مانند سایر مشاغل حساس قانونگذار حقوقی را برای زیان دیده در نظر گرفته و تمهیداتی اتخاذ شده است. از جمله این‎که مقامات قضایی در چنین پرونده هایی پس از استعلام از کارشناسان مورد اعتماد حسب مورد از سازمان نظام پزشکی یا پزشکی قانونی تصمیم قضایی خواهند گرفت. در این ارتباط و به‎موجب مقررات جاری یکی از وظایف سازمان پزشکی قانونی به‌ عنوان نهادی دولتی و دارای شخصیت حقوقی مستقل، اظهارنظر در امور پزشکی قانونی وکارشناسی آن کالبد شکافی و انجام امور آزمایشگاهی و پاراکلینیکی به دستور مراجع ذی‌صلاح قضایی است.
در این ارتباط باید گوشزد نمود مسئولیت پزشک از دو منظر قابل توجه است؛ یکی از جهت اصل طبابت یعنی اجازه تصرف در جان افراد (صرف‎نظر از نتایج معالجه) دوم صدمات ناشی از درمان است. در خصوص مورد اخیر سوال مهم این است که اگر اقدامات پزشک حتی در فرض رعایت تمامی مقررات و احتیاط‎های لازم، موجب مرگ بیمار یا آسیب‎های غیرمتعارف شود، باز هم پزشک مسئولیت دارد. در پاسخ باید گفت از آن‎جایی‎که مسئولیت مدنی پزشکان به مسئولیت قراردادی و غیرقراردادی (قهری) تقسیم می‎شود و چنان‎چه پزشک در معالجه بیمار موازین فنی و علمی پزشکی را رعایت نکند علاوه بر این‎که به تعهدات قراردادی خود با بیمار عمل نکرده، قواعد و مقررات آمره شغل پزشکی را نیز نقض کرده است. در این رابطه قانون مجازات اسلامی مقرر داشته: «هرگاه پزشک در معالجاتی که انجام می‌دهد موجب تلف یا صدمه بدنی گردد، ضامن دیه است مگر آن‎که عمل او مطابق مقررات پزشکی و موازین فنی باشد یا این‎که قبل از معالجه برائت گرفته باشد و مرتکب تقصیری هم نشود و چنان چه اخذ برائت از مریض به دلیل نابالغ یا مجنون بودن او، معتبر نباشد و یا تحصیل برائت از او به دلیل بیهوشی و مانند آن ممکن نگردد، برائت از ولی مریض تحصیل می‌شود.» هم‎چنین از دیدگاه قانونی چنین برمی‎آید در صورت عدم قصور پزشک در علم و عمل، برای وی ضمان وجود ندارد، هر چند برائت اخذ نکرده باشد. به‎علاوه در بخش دیگری از قانون مجازات اسلامی آمده: «در موارد ضروری که تحصیل برائت ممکن نباشد و پزشک برای نجات مریض، طبق مقررات اقدام به معالجه کند، کسی ضامن تلف یا صدمات وارده نیست.»

۴-۳- تفاوت برائت پزشکی و رضایت
براساس قانون تحصیل رضایت برای اعمال جراحی و طبی باعث می‌شود عمل جراحی قابل مجازات نباشد. زیرا هیچ‎کس حتی پزشک حق ندارد بدون رضایت بیمار یا ولی وی با چاقوی جراحی در بدن او جراحت ایجاد کند و الاّ به جز موارد فوری جرم تلقی می‌شود. در حالی‎که چنان‎که به نقل از قانون مجازات اسلامی اشاره شد، اخذ «برائت» ناظر به عدم مسئولیت پزشک برای پرداخت خسارت ناشی از نتایج معالجات وی است.

۴-۴- عـدم تضمیـــن نتیجه عمـــل
با پیشرفت نسبی دانش پزشکی و وجود تجهیزات مدرن، پزشک در برخی درمان‌های ساده و سطحی می‌تواند نتیجه عمل را تضمین کند و متعهد شود که نتیجه را محقق می‌کند. اما قانون مجازات اسلامی با پذیرش نظریه تقصیر در زمینه مسئولیت پزشکان، تکیه بر این امر دارد که اصولاً تعهد پزشک، تعهد به وسیله است نه تعهد به نتیجه؛ یعنی پزشک به‎موجب قرارداد یا قانون، متعهد است بیمار را با رعایت موازین پزشکی مداوا کند و کوشش و مهارت خود را برای درمان او به کار بندد. اما درمان قطعی بیمار در اختیار و مورد تعهد او نیست، لذا براین اساس پزشک را در صورتی می‎توان مسئول شناخت که تقصیر او به اثبات برسد. بنابراین درست است که پزشک متعهد می‌شود مراقبت لازم را از بیمار به عمل آورد، با این حال مرگ و زندگی در دست خداست.
قانون مجازات اسلامی عنصر مادی تخلفات پزشکی را به صورت فعل و ترک فعل پیش‌بینی کرده است. در مورد فعل مثبت، آن مقرر می‎دارد:«هرگاه پزشک در معالجاتی که انجام می‌دهد موجب تلف یا صدمه بدنی گردد، ضامن دیه است…» و در رابطه با ترک فعل همین قانون پیش بینی نموده: «هرگاه کسی فعلی که انجام آن را برعهده گرفته یا وظیفه خاصی را که قانون برعهده او گذاشته است، ترک کند و به سبب آن، جنایتی واقع شود، چنان چه توانایی انجام آن فعل را داشته باشد، جنایت حاصل به او مستند می‌شود و حسب مورد عمدی، شبه عمدی، یا خطای محض است، مانند این‎که پزشک یا پرستار، وظیفه قانونی خود را ترک کند.»

۴-۵- مــواردی از منشــــور حقــــوق بیمار
این حق بیمار است که هنگام پذیرش دراتاق عمل با منشورحقوق بیمار در اتاق عمل آشنا شود.
این حق بیمار است که در صورت تمایل قبل از عمل با محیط اتاق عمل آشنا شود.
این حق بیمار است که درباره ی روش های مختلف جرّاحی موجود برای درمان بیماریش از پزشک مربوطه توضیح بخواهد.
این حق بیمارست که شیوه ی جرّاحی و بیهوشی خود را با توجه به مزایا و معایب هر روش انتخاب نماید.
این حق بیمار است در مورد هرگونه اقدام اعم از بیوپسی، نمونه برداری یا هرگونه استفاده ازاجزای بدنش که به منظور پژوهش یا آزمایش انجام می گیرد، قبل از عمل اطلاع یافته و رضایت آگاهانه ای بدین منظور از وی گرفته شود.
این حق بیماراست که جراح، متخصص بیهوشی، انترن، رزیدنت، دانشجو و پرسنل حاضر در اتاق عمل را شناخته و رتبه ی علمی هریک را بداند.
این حق بیمار است که وقت او ارزشمند شمرده شود و با توجه به اضطرابی که دارد ساعت ها قبل ازعمل به اتاق عمل فراخوانده نشود.
این حق بیمار است که پوشش اسلامی او قبل، حین و بعد از عمل حفظ شود.
این حق بیمار است که تطبیق جنسیتی با پرسنل اتاق عمل درطول عملش رعایت شود.
این حق بیمارست که در اتاق عمل کسانی حضور داشته باشند که حضورشان واقعاً ضروری است.
این حق بیمار است که بعد از عمل درد ناحیه ی جرّاحی اش کنترل شود.
این حق بیمار است که اطلاعات خصوصی پرونده ی پزشکی وی در حضور پرسنل و افرادی که اطلاع آن ها از پرونده ی پزشکی بیمارضروری نیست، بازگو نشود.
این حق بیمارست که اطلاعات مربوط به پرونده ی پزشکی اش تنها در صورت تمایل برایش شرح داده شود.
این حق بیمارست که اطلاعات پرونده ی پزشکی اش کاملاً محرمانه بماند.
این حق بیمار است که اطلاعات پزشکی محرمانه ی وی در بخش های اطلاعاتی و بایگانی بیمارستان در اختیار افراد صادق و امین قرار گیرد.

نوشته های مشابه

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

دکمه بازگشت به بالا