مقدمه:

احکام صادره از دادگاه‌ها در امور کیفری (جزایی) توسط واحد اجرای احکام کیفری به اجرا در می‌آید و برخلاف احکام مدنی، نیازی به درخواست و تقاضای شاکی ندارد و با قطعی شدن حکم اجراء می‎شود. در واقع، در این مرحله است که مجرم به سزای اعمال خود می رسد، و مدعی خصوصی نیز احقاق حق می شود.

روش اجرای احکام کیفری

عملیات اجرای حکم پس از صدور دستور مقام قضايی که در رأس دایره اجرای احکام کیفری قرار دارد، آغاز و به هیچ‎‌وجه متوقف نمی‌شود، مگر در مواردی‎که دادگاه صادرکننده حکم در حدود مقررات دستور توقف اجرای حکم را صادر كند. این احکام شامل شلاق، حبس، جزای نقدی، دیه، منع از اشتغال، منع از رانندگی و تصدی وسیله نقلیه موتوری، منع از اصدار چک، منع از حمل اسلحه، منع از خروج اتباع ایران از کشور، اخراج موقت یا دائم بیگانگان از کشور یا مجازات شرعی (قصاص نفس، قصاص عضو، اعدام یا تبعید) می‌شود.

مطابق مقررات جاری در صورتی‎که مجازات مورد حکم شلاق تعزیری باشد، هر روز بازداشت، معادل سه ضربه شلاق یا سیصد هزار ریال است.[۱] در اجرای حکم به جزای نقدی میزان محکوم ٌبه باید به حساب خزانه دولت واریز و برگ رسید آن پیوست پرونده شود، اما اگر محکوم‌علیه جریمه خود را پرداخت نكند به زندان معرفی‎‌شده و به ازای هر سیصد هزار ریال، باید یک روز زندان به عنوان کیفر تحمل ‌كند.در خصوص مهلت پرداخت دیه باید دانست از زمان وقوع جنایت، معمولاً به ترتیب زیر است: در جنایات عمدی موجب دیه ظرف یک سال قمری، در شبه ‌عمد ظرف دو سال قمری، در خطای محض ظرف سه سال قمری است.[۲] هم‎چنین باید توجه داشت که دیه قتل عمد و شبه ‌عمد به‌ عهده جانی[۳] و دیه خطای محض[۴] با رعایت شرایطی به‌عهده عاقله (بستگان ذکور نسبی محکوم‎علیه) است.[۵]

در خصوص زندانی شدن اشخاصی که به حبس محکوم می‌شوند با اعلام نوع جرم و میزان محکومیت برای تحمل کیفر توسط قاضی اجرای احکام به زندان معرفی می‌شوند.

در نهایت این که در خصوص دعاوی کیفری که منتهی به صدور حکم مبنی بر جبران ضرر و زیان و خسارات ناشی از جرم شده است، برگرداندن وضع متضرر به حالت قبل از وقوع جرم طبيعي ترين طريق ترميم ضرر و زيان ناشي از جرم است. به‎طور مثال اخذ مال مسروقه از سارق و رد آن به مالك اصلي يا حكم خلع‎يد از ملكي كه مورد تصرف عدواني قرار گرفته است ساده ترين شكل ترميم ضرر و زيان مي باشد. ولي در برخی موارد که اعاده به وضع سابق ممكن نيست، در این صورت پرداخت خسارت رايج ترين آن‎ها است.

سایر شرایط لازم جهت اجرای احکام کیفری

یکی از شرایط لازم در مرحله اجرای احکام کیفری این‎است که مهلت تجدیدنظر ‌خواهی آن‎ها تمام شده یا این‎که تجدیدنظرخواهی به‌عمل آمده و حکم قطعی شده باشد. به ‌عبارت دیگر حکم لازم‌الاجراء شده باشد که شامل: حکم قطعی، حکم دادگاه در مهلت مقرر قانونی که نسبت به آن اعتراض یا درخواست تجدید نظر نشده باشد یا اعتراض یا درخواست تجدید نظر نسبت به آن رد شده باشد، حکمی که مورد تایید مرجع تجدید‌نظر قرار گرفته باشد یا حکمی که دادگاه تجدید‌نظر پس از نقض، رأی مقتضی صادر کرده است.

در خصوص مجريان حكم باید گوشزد نمود، مجریان احکام مأموران و سازمان‌های دولتی هستند که به موجب قانون، اجرای حکم باید توسط آن‌ها اجرا شود. در این باره دادگاه ضمن ارسال رونوشت حکم و صدور دستور اجرا، آموزش لازم، نظارت کامل بر چگونگی اجرای حکم را به‌عمل می‌آورد. به طور مثال اجرای احکام اعدام، قصاص ‌نفس، رجم و صلب توام با تشریفات است و باید رییس دادگاه یا نماینده وي، رییس نیروی انتظامی یا نماینده وی، رییس زندان، پزشک قانونی، و منشی دادگاه حاضر باشند.

بر خلاف اجرای احکام حقوقی که پرونده با رضایت محکوم‎له بسته و مختومه می‎گردد ولی در مرحله اجرای احکام کیفری اگر جرمی اتفاق افتد دو فرض متصور است. فرض اول این‎که، جرم ارتکابی از جرائم قابل‎گذشت مانند فحاشی، تهمت و افترا، ورود به عنف به منزل دیگری، تصرف عدوانی، تخریب باغ میوه، سوزاندن اسناد تجاری دیگری، آتش زدن اموال منقول دیگری،تهدید، افشاء اسرار، ترک انفاق باشد که در این‎صورت اجرای مجازات موقوف می‎شود.

فرض دوم این‎است که جرم غیر قابل گذشت باشد. یعنی جرائمی که گذشت یا اعلام شکایت شاکی در تکلیف مقام قضایی برای تعقیب آنها تأثیری ندارد. برای مثال در جرم سرقت یا خیانت در امانت که به لحاظ برهم زدن امنیت روانی و اقتصادی جامعه به عنوان جرم غیر قابل گذشت تلقی می‎شوند، اعم از این‎که کسی‎که مال وی از دست‎ رفته شکایت کند یا نکند و حتی بعد از اعلام آن از شکایت خود صرف‎نطر کند، متهم تعقیب و مجازات می شود. لیکن هرگاه شاکی خصوصی از شکایت خود صرف‎نظر کند محکوم علیه می‎تواند با استناد به استرداد شکایت از دادگاه صادر‎کننده حکم قطعی درخواست کند تا در میزان مجازات او تجدیدنظر نماید، در این مورد دادگاه به درخواست محکوم‎علیه در وقت فوق العاده رسیدگی نموده و مجازات را در صورت اقتضا در حدود قانون تخفیف خواهد داد.[۶]

نمونه درخواست اعمال تخفیف مجازات

_____________________________________________________________________________________________________________________________

[۱]– ماده ۲۷ قانون مجازات اسلامی سال ۹۲

[۲] – ماده ۴۸۸ قانون مجازات اسلامی مصوب سال ۱۳۹۴

[۳] – ماده ۴۶۲ قانون مجازات اسلامی مصوب سال ۱۳۹۴

[۴] – ماده ۴۶۳ قانون مجازات اسلامی مصوب سال ۱۳۹۴

[۵] – ماده ۴۶۸ قانون مجازات اسلامی مصوب سال ۱۳۹۴

[۶] – ماده ۴۸۳ قانون این دادرسی کیفری