مجازات هميشه بهترين و موثرترين شيوهی اصلاح مجرم نيست و گاهی بخشش مجرم تأثیر بهتری در اصلاح و تنبه او دارد. زيرا چه بسا افرادي هستند كه وقتی به خطای خود پی میبرند، متنبه میشوند و در صدد جبران برمیآیند. لذا امکان عفو مجرمین در قانون پیشبینی شده است.
بررسی عفو عمومی در جرایم
مجازات هميشه بهترين و موثرترين شيوهی اصلاح مجرم نيست و گاهی بخشش مجرم تأثیر بهتری در اصلاح و تنبه او دارد. زيرا چه بسا افرادي هستند كه وقتی به خطای خود پی میبرند، متنبه میشوند و در صدد جبران برمیآیند. لذا امکان عفو مجرمین در قانون پیشبینی شده است.
عفو دو قسم دارد: عفو عمومی و عفو خصوصی. ذیلاً شرایط و آثار هریک از این دو قسم را بررسی میکنیم. در جرایم مختلف از جمله جرم قتل هم امکان عفو وجود دارد.
یک- عفو عمومی
عفو عمومی بهموجب قانون مقرر میشود. قانونگذار همانطور که میتواند رفتاری را جرم بداند و برای آن تعیین مجازات نماید، پس از وقوع جرم نیز میتواند بنا به مصالح عمومی، مرتکبان برخی جرائم را مورد بخشش قرار دهد و از تقصیر آنان درگذرد. عفو عمومي نيازمند تصویب قانون است.
عفو عمومی فقط در شرایط خاصی مانند وقوع انقلاب یا ناآرامیهای اجتماعی با هدف کاهش التهابات اجتماعي و برگرداندن آرامش به جامعه يا بسترسازي براي آشتي ملي یا اعطای فرصت مجدد به متخلفين در خصوص برخي جرايم يا گروهي از مجرمين كه تحت شرايط خاص مرتکب جرم شدهاند، اعطا میشود.
عفو عمومي يكي از موارد سقوط مجازات بهطور عمومي است و اختصاص به مجرم معینی ندارد و معمولاً در مواردي كه عدهی زيادي در جرایم خاصی شركت كرده باشند، مورد تصویب قوهی قانونگذاری قرار میگیرد. این نوع از عفو تمامی مرتكبان را خواه تعقيب شده باشند یا نه، در بر میگیرد و نسبت به تمام محكومان قطعي و غيرقطعي مؤثر است.
آثار عفو عمومي
۱- عفو عمومي تعقيب و دادرسي را در هر مرحلهای که باشد، موقوف ميكند و اگر بعد از صدور حکم محکومیت مقرّر شود، اجرای مجازات فوراً متوقف میشود. بنابراين چنانچه دعواي عمومي هنوز تعقيب نشده باشد، پس از آن ديگر تعقيب نخواهد شد و اگر تعقيب شروع شده و منتهي به صدور حکم نشده باشد، رسیدگی به دعوا موقوف ميگردد. همچنین اگر قسمتي از مجازات اجرا شده باشد، از اجراي باقیماندهی آن خودداري میشود و محكومعليه فوراً آزاد ميگردد.
۲- در صورتی که عفو عمومی پس از صدور حکم محکومیت مقرّر شود، آثار تبعی محکومیت نیز زائل میگردد. البته ممكن است در قانون عفو، خلاف آن مقرّر شود و برخی آثار محکومیت به تشخیص قانونگذار پابرجا بماند.
۳- شخص مورد عفو نميتواند عفو را قبول نکند و تقاضاي تعقيب و رسيدگي به اتهام خود را از مرجع قضايي بخواهد.
۴- عفو عمومی علاوه بر مجرمين اصلي، شركا و معاونين جرم را نيز شامل ميشود. چراكه عفو اصولاً صرفنظر از شخصيت مجرمين اعطا ميگردد، مگر اينكه عفو صرفاً به طبقهیا فرد خاصي اختصاص یافته باشد كه در اين صورت شركا و معاونين جرم، قابل تعقيب و مجازات خواهند بود.
دو- عفو خصوصی
عفو خصوصی از سوی بالاترین مقام رسمی کشور یعنی مقام معظم رهبری به گروهی از محکومان اعطا میشود و بر خلاف عفو عمومی احتیاج به تصویب قانون ندارد. عفو خصوصي مختص مرحلهی بعد از صدور حكم قطعي است و تا پيش از قطعیت حکم محکومیت قابل اعمال نيست. عفو خصوصي صرفاً ناظر به محکومانی است که نام آنها در عفونامه قيد شده یا از شرایط مندرج در عفونامه برخوردارند.
عفو خصوصي موجب از بين رفتن سوء پيشينهی كيفري مجرمان نمیشود و صرفاً مانع اجرای تمام یا قسمتی از مجازات مجرم میگردد.
عفو خصوصی پس از طرح و بررسی در كميسيون عفو و بخشودگی، از سوی رئیس قوهی قضاییه به مقام رهبری پيشنهاد ميشود و پس از موافقت ایشان اعمال میگردد.
نوع دیگری از عفو خصوصی نیز در مواد ۱۱۴، ۲۱۹ و ۲۷۸ قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۹۲ مقرّر شده که ناظر به توبهی مجرم در جرائم موجب حدّ (بهاستثنای قذف و محاربه) است.
شرایط استفاده از عفو خصوصی
شرایط استفاده از عفو خصوصی بهشرح زیر است:
۱- نداشتن شاكي خصوصي و يا جلب رضايت وي يا جبران ضرر و زيان مدعي
خصوصي و زيانديده (معاونت در جرائم به استثناء قتل عمد، نياز به جلب رضايت شاكي خصوصي نداشته و مانع اعمال عفو نميباشد.)
۲- تحمل کردن قسمتی از محکومیت، به میزان مندرج در آئیننامهی کمیسیون عفو و تخفیف مجازات محکومین
مناسبتهای عفو
بر اساس مادهی ۲۳ آئیننامهی کمیسیون عفو و تخفیف مجازات محکومین، عفو محکومان در مناسبتهای زیر پیشنهاد میشود:
۱ـ ولادت حضرت رسول اکرم «ص» ۱۲ تا ۱۷ ربیعالاول.
۲ـ مبعث حضرت رسول اکرم «ص» ۲۷ رجب.
۳ـ ولادت حضرت امیرالمؤمنین «ع» ۱۳رجب.
۴ـ ولادت حضرت فاطمهی زهرا «س» ویژهی عفو محکومین نسوان ۲۰ جمادی الثانی.
۵ ـ ولادت حضرت امام حسین «ع» ۳ شعبان.
۶ـ ولادت حضرت قائم «عج» ۱۵ شعبان.
۷ـ عید سعید فطر، اول شوال.
۸ ـ عید سعید قربان، ۱۰ ذیحجه.
۹ـ عیدسعید غدیر، ۱۸ ذیحجه.
۱۰ـ سالروز پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی، ۲۲ بهمن.
۱۱ـ عید نوروز، اول فروردین.
۱۲ـ سالروز جمهوری اسلامی، ۱۲ فروردین.
۱۳ـ سالروز حماسه فتح خرمشهر ویژهی عفو محکومین نیروهای مسلح، ۳ خرداد.
۱۴ـ سایر مناسبتهایی که مقام معظم رهبری موافقت فرمایند.
موارد خارج از شمول عفو خصوصی
مطابق مادهی ۲۶ آئیننامهی پیشگفته، موارد زیر مشمول عفو نمیشود:
۱ـ قاچاق حرفهای
۲ـ موارد حقالناس
۳ـ سرقت مسلحانه
۴ـ مصادیق مهم جرائم جاسوسی، محاربه، قاچاق سلاح و مهمات، اختلاس، ارتشا و آدمربایی
۵ـ جرائم مستوجب حدّ شرعی اعدام و رجم (مانند زنای محصنه، زنای به عنف و لواط) مشروط بر اینکه جرم با شهادت شهود ثابت شده باشد.
به نقل از: پايگاه آموزش همگانى مهداد
