موارد تأمین دلیل

مقدمه: هرگاه شخصی احتمال دهد که دلایلی موجود است و در صورتی‎که بخواهد در دادگاه اقامه دعوی نماید، در آینده دسترسی به آن‎ها دشوار یا مشقت بار خواهد شد و یا دسترسی به آن‎ها به‎طور کلی از بین خواهد رفت اعم از این‎که این دلایل در اختیار خود وی و یا نزد طرف دعوای آینده یا شخص ثالث باشد، می‌تواند از دادگاه تامین آن‌ها را بخواهد، در این‎جا مقصود از تامین ملاحظه، صورت‌برداری و یا تهیه گزارش و ثبت کتبی آن‎هاست.

۴-۱- مفهوم تأمین دلیل و برخی موارد آن

دلیل عبارت از امری است که اصحاب دعوی برای اثبات یا دفاع از دعوی به آن استناد مي‌نمایند و در اصطلاح حقوقی، تأمین دلیل عبارت است از محافظت دلایل موجود برای امکان استفاده از آن در آینده و با این توصیف، از آن‎جایی‎که اسناد رسمی ثبت شده و ضبط شده و استفاده از آن‎ها در آینده با تعّذر روبرو نمی‎شود، لذا علی‎الاصول ضرورتی از برای تأمین دلیل آن‎ها به‎نظر نمی‎رسد.[۱]

از سوس دیگر، تأمین دلیل درخواست است نه دعوی و به‎همین جهت نتیجه آن در قالب قرار صادر می‎شود. به‎طور نمونه در پروژه‎ای در حال ساخت چنان‎چه پیمان‎کار از مصالح تعریف شده در قرارداد استفاده نکند مثلاً نوع آجر و یا آهن بکار برده شده در ساختمان از نوع درجه ۳ باشد که با تکمیل پروژه دیگر دسترسی به آن‎ها میسر نباشد، در این‎خصوص مراتب به‎طریقی که ذیلاً خواهیم گفت صورت‎جلسه می‎شود تا متعاقباً خسارت وارده مورد مطالبه قرار گیرد.

مثالی دیگر این است که اگر مستاجر ملکی پس از انقضاء مدت اجاره از مالک مطالبه مبلغ ودیعه کند لیکن از استرداد آن امتناع شود، جهت عدم تعلق خسارت و اجرت‌المثل می‎تواند ملک را تخلیه و ضمن تحویل کلید از طریق شورای حل اختلاف، خالی بودن عین مستاجره را صورت مجلس و تأمین دلیل کند.

هم‎چنین اگر دلائل و مدارکی باشد که در حال از بین رفتن است یا ممکن است از بین برود و برای طرح دعوی یا استفاده‏ از این دلائل آمادگی نباشد و هدف این باشد که این دلائل مانند صورت‎برداری از ادله در جای امنی محفوظ بماند، در این‎صورت بهترین راه تأمین دلیل است. هرچند تامین دلیل برای حفظ دلایل است و اینکه تا چه حدی قاطع دعوی باشد، بستگی به نظر قاضی رسیدگی کننده خواهد داشت.

۴-۲- زمان تقدیم دادخواست و محتویات آن

بر اساس ماده ۱۵۰ قانون آیین دادرسی مدنی زمان درخواست تامین دلیل می‌تواند قبل از اقامه دعوی و بطور مستقل و یا در حین رسیدگی باشد. هم‎چنین کتبی یا شفاهی قابل طرح است و مطابق ماده ۱۵۱ قانون مذکور باید حاوی الف) مشخصات درخواست کننده در ستون”خواهان”، ب) مشخصات طرف مقابل در ستون‏ “خوانده” ج) موضوع تأمین دلیل در ستون “خواسته” باشد.

در قسمت شرح دادخواست نیز به اوضاع و احوالی که موجب درخواست تأمین دلیل شده اشاره می‎شود و از دادگاه‏ درخواست جمع ‏آوری و تأمین دلیل می‏گردد.

۴-۳- مراحل صدور تأمین دلیل

مراحل و روند صدور تأمین دلیل به شرح ذیل است:

۱- بررسی و تعیین این‎که موضوع تأمین دلیل در محدوده کدام یک از شوراهای حل اختلاف واقع است.

۲- تهیه برگ دادخواست از اوراق شورای حل اختلاف مربوط.

۳- تنظیم دادخواست بر روی فرم مخصوص به تعداد خواندگان به‎علاوه یک نسخه.

۴- تهیه فتوکپی از هریک از اوراقی که به آن‎ها استناد می‎شود به تعداد خواندگان به‎علاوه یک نسخه.

۵- مراجعه به قسمت تطبیق اسناد شورای حل اختلاف مربوط و گواهی کردن برابری فتوکپی با اصل.

۶- مراجعه به تمبر فروشی مجتمع و الصاق تمبر هزینه دادرسی به دادخواست و تمبر برابر با اصل به فتوکپی‎ها.

۷- هنگام ثبت از مسئول آن باید خواسته شود که چون موضوع تأمین دلیل فوریت دارد، دادخواست را فوراً به مسئول ارجاع برساند.

۸- پس از صدور قرار تأمین دلیل باید با مدیر دفتر دادگاه برای رفتن به محل هماهنگی شود و در صورتی‎که تأمین دلیل توام با کارشناسی باشد، مدیر دفتر با وی برای حضور در محل هماهنگی خواهد کرد. در این مرحله باید دست‎مزد کارشناس را که دادگاه تعیین می‎کند به صندوق دادگستری پرداخت و رسید پرداخت را ضمیمه پرونده شود.

۴-۴- مراجعه به محل همراه مدیر دفتر و کارشناس

هنگام انجام تأمین دلیل باید دقت شود که هیچ چیز نادیده و نانوشته نماند. اگر مدیر دفتر و یا کارشناس به چیزی توجه نداشتند، باید نظر ایشان را به مطلب مورد نظر جلب نمود تا در صورتجلسه تأمین دلیل یا نظر کارشناس نوشته شود.

از آنجایی‎که ممکن است کارشناس اعلام کند که نظریه را متعاقباً خواهد داد، پس از چند روز خواهان می‎تواند با مراجعه مجدد به دفتر دادگاه، نسبت به اخذ فتوکپی مصدق (برابر اصل شده) صورت‎جلسه تأمین دلیل و نظریه کارشناس اقدام نماید. این صورتجلسه و نظریه و هم‎چنین خود پرونده تأمین دلیل می تواند بعدها مستند دعوی قرار گیرد و از دلایلی که تأمین شده برای اثبات ادعای خود استفاده کند.

در خصوص نیاز به حضور یا عدم حضور طرف دعوی هنگام کارشناسی، شایان ذکر است که ماده ۱۵۲ قانون آیین دادرسی مدنی اجازه می‎دهد در اموری‎که فوریت دارد، دادگاه می‎تواند بدون احضار طرف مقابل دعوی اقدام به تأمین دلیل نماید. در همین ارتباط ماده ۱۵۴ قانون مذکور نیز مقرر می دارد در صورتی‎که تعیین طرف مقابل برای درخواست‌کننده تأمین دلیل ممکن نباشد، ‌درخواست تأمین دلیل بدون تعیین طرف پذیرفته و به‌ جریان گذاشته خواهد شد.

۴-۵- وظایف عضو مجری قرار

عضو مجری قرار موظف است فقط آن‎چه را که مورد نظر متقاضی است صورت‌برداری کند نه بیش‎تر و نه کمتر. مثلا اگر موضوع اجرای قرار تحقیق از شهود در یک موضوع خاص باشد، حق ندارد در خصوص مسایل دیگر از شهود تحقیق کند یا اگر موضوع اجرای قرار صورت‌برداری از اسناد معینی باشد، حق ندارد علاوه بر آن اسناد از سندهای دیگر که مورد تقاضا نیست، صورت‌برداری کند. در پاره‎ای اوقات ممکن است تقاضای تأمین دلیل هم‎زمان برای چند دلیل باشد، مثلا تصادفی واقع و خسارتی به اتومبیل وارد شده است، در این مورد متقاضی می‌تواند از دادگاه تقاضای تامین دلیل برای “شهادت شهود”، “معاینه محل” و “جلب نظر کارشناس” کند.

۴-۶- مرجع صالح برای رسیدگی به درخواست تأمین دلیل

درخواست تأمین دلیل در صلاحیت شورای حل اختلافی است که دلایل و امارات در حوزه آن واقع است، مگر در نقاطی که شورای حل اختلاف تشکیل نشده باشد که در این صورت باید به دادگاه مزبور داده شود.

هم‎چنین بنا به ماده ۲۲ قانون شورای حل اختلاف اگر تأمین دلیل توأم با دعوای اصلی یا در اثناء رسیدگی به دعوای اصلی مطرح شود و رسیدگی به دعوای اصلی در صلاحیت دادگاه باشد، رسیدگی به درخواست تأمین دلیل نیز در صلاحیت دادگاه خواهد بود.

نمونه دادخواست تأمین دلیل

رياست محترم شوراي حل اختلاف شماره……….شهرستان………..

با سلام، احتراماً به استحضار مي‌رساند:

به‎موجب مستندات پیوست اين‎جانب مالك…… یکباب آپارتمان واقع در پلاك ثبتي……/…… بخش «شماره و نام شهرستان محل وقوع ملك» و در همسايگي خوانده مي‌باشم. نظر به اين‎كه اقدامات خوانده در پلاك تحت مالكيت خود داير بر ورود رطوبت از سرویس بهداشتی موجب بروز خسارت در ملك اين‎جانب شده است و مشارالیه حاضر به جبران خسارت وارده نمي‌باشد و از طرفي اين‎جانب در مقام جمع‌آوري دلايل حقانيت خويش مي‌باشم فلذا به منظور ثبت و حفظ آثار خسارت وارده و ارزيابي ميزان آن به استناد ماده ۱۴۹ قانون آئين دادرسي دادگاه‌هاي عمومي و انقلاب در امور مدني صدور قرار تأمين دليل با جلب كارشناس رسمي دادگستري از محضر دادگاه محترم مورد استدعاست.

محل امضاء- مهر- انگشت

_____________________________________________________________________________________________________________________________

[۱] – توکلی، دکتر محمد مهدی، مختصر آیین دادرسی مدنی، چاپ اول، انتشارات طرح نوین اندیشه، سال ۱۳۹۴، ص ۳۵۹٫