آشنایی با مفاهیم و اصطلاحات حقوقی (۱

مقدمه: یکی از نیازهای مراجعین به دادگستری،، آشنایی با اصطلاحات حقوقی است که ممکن است معنی برخی از آنها را ندانیم. تصور کنید اگر معنی این اصطلاحات را ندانیم، با چه دردسرهایی مواجه خواهیم شد؟
اهمیت آگاهی از بعضی از این اصطلاحات باعث شد ذیلاً به برخی از معانی آنها بپردازیم.
خواهان : مدعی، شخصی که دادخواست را مطرح کرده است.

خوانده : شخصی که دادخواست و دعوی علیه او مطرح شده است.

خواسته : آنچه که خواهان از دادگاه درخواست دارد.

دادخواست: برگه های چاپی مخصوص و به زبان فارسی که جهت مطرح نمودن خواسته و دعوی مدنی (حقوقی) مورد استفاده قرار می گیرد.

تأمین خواسته: درخواست توقیف اموال خوانده اعم از منقول و یا غیر منقول و صورت برداری و ارزیابی و حفظ اموال توقیف شده و توقیف حقوق استخدامی خوانده و اموال منقول وی که نزد شخص ثالث موجود است.

 تأمین دلیل : درخواست از دادگاه (شورای حل اختلاف) برای ملاحظه و صورت برداری از دلایل و مدارک از قبیل تحقیق محلی ، نظر کارشناس، دفاتر تجاری یا استفاده از قرائن و امارات موجود در محل و یا دلایلی که نزد طرف دعوی یا دیگری است که در آینده متعذر و یا متعسر خواهد شد.

بزه‌دیده: شخصی است که از وقوع جرم متحمل ضرر و زیان می‌گردد و چنانچه تعقیب مرتکب را درخواست کند، «شاکی» و هرگاه جبران ضرر و زیان وارده را مطالبه کند، «مدعی خصوصی» نامیده می‌شود.

شاکی: بزه دیده ای است که تقاضای تعقیب کیفری مرتکب را دارد و چنانچه از وقوع جرم متحمل ضرر و زیان قابل مطالبه هم شده باشد وآن را از مرجع کیفری مطالبه کند مدعی خصوصی نامیده می شود.

ضرر و زیان ‌قابل‌ مطالبه: شامل تمام ضرر و زیان های مادی و معنوی و منافع ممکن الحصول می شود.

منافع‌ ممکن‌الحصول: منافعی استکه مقتضی وجود آنها حاصل شده باشد به طور مثال درختانی که شکوفه دارند و این شکوفه ها مقتضی میوه دادن است و میوه منفعت درخت به شمار می رود چرا که در آینده ایجاد می شود که این گونه منافع را عرف و قانون در حکم موجود دانسته و تلف اینگونه منافع مستلزم جبران خسارت ناشی از تلف می باشد.

حق: حق از نظر حقوقی، اقتدار و امتيازی است كه شخص به موجب قانون در مقابل ساير افراد جامعه از آن برخوردار است و اشخاص بايد آن را محترم بشمارند و از ضمانت اجرا برخوردار است.

حق ‌مالی: حقی است برای تأمين نيازهای مادی انسان، و اصولاً قابل انتقال و تقويم به پول و اسقاط و توقيف است. مثل‌ حق مالكيت

حق ‌غير مالی: حقی است برای تأمين نيازهای روحی و عاطفی انسان و اصولاً غيرقابل انتقال وتقويم به پول و اسقاط و توقيف است. البته حق غيرمالی ممكن است آثار مـالی بـه دنبـال داشته باشد. مثل حق زوجيت كه آثار مالي چون نفقه را به دنبال دارد.

حقوق‌ مالكيت ‌فكری: حقوق مالکیت فکری هر دو جنبه را داراست. به عنوان مثال، مؤلف نسبت بـه اثـر خـود هـم از حقوق معنوی بهره مند است (مثل حق انتشار، انتساب اثر، حفظ حرمت و تماميت اثر) و هـم از حقوق مادی (مثل حق تكثير، نشر، عرضه، پخش و اجرا).

حق ‌عينی: حقی است كه شخص، نسبت به مال دارد و ميتواند مستقيماً آن را اعمال كنـد مثـل حـق مالكيت، انتفاع و ارتفاق.

مفهوم مال: نخستین ویژگی برای اموال این است که افراد آنها را به خود اختصاص می‌دهند و آن را تملک می‌کنند. هریک از ما اشیای گوناگونی از قبیل زمین، خانه، ماشین، پول، لباس، وسایل خانه و… در اختیار داریم که می‌گوییم اینها مال ماست.
مال مادی و اعتباری:در کنار این اشیا چیزهای دیگری نیز وجود دارند که ماهیت آنها غیرمادی است و نمی‌توان به آنها شیئ گفت، اما از آنها هم بعنوان اموال خودمان نام می‌بریم، چیزهایی از قبیل سهام، پروانه بهره‌برداری، حق سرقفلی، مطالباتمان از دیگران و … .

مال منقول: به مالی گفته می شود که، قابل جا به جایی بوده؛ بدون این که، به خود و محل آسیب وارد کند. مثل: پول، میز، صندلی، و…