حقوق شهروندی در قانون اساسي
نظام جمهوري اسلامي ايران با هدف اعتلاي حقوق شهروندي در قالب مردم سالاري ديني، مي رود که جاي خود را در ميان قطب هاي سياسي جهان باز کند.
از آنجايي که آزادي از محورهاي اساسي و از آرمان ها و اهداف اصلي انقلاب اسلامي ايران بوده، در قانون اساسي اصول متعدّدي به حقوق و آزادي هاي فردي، اجتماعي، قضايي مردم اختصاص داده شده است. در واقع اساس انقلاب در راستاي آزادي خواهي و «نفي هرگونه ستمگري و ستم کشي و سلطه پذيري» و استقلال استوار بوده است. به همين جهت در مقدمه ي قانون اساسي آمده است: شيوهي حکومت از ديدگاه اسلام برخاسته از موضع طبقاتي و سلطه گري فردي يا گروهي نيست، بلکه تبلور آرمان سياسي ملتي هم کيش و همفکر است که به خود سازمان مي دهد تا در روند تحول فکري و عقيدتي راه خود را به سوي کمال بگشايد.
به همين جهت فصل سوم قانون اساسي به حقوق ملت اختصاص داده شده، و به عنوان مهم ترين محور قوانين در تعيين و تعريف حدود آزادي هاي فردي، از يک سو، حد و مرز آزادي افراد را در برابر عملکرد قدرت و از سوي ديگر، حدود اعمال قواي عمومي را در برخورد با حوزه ي حقوق فردي ترسيم مي کند.
آنچه در فصل مزبور بيان شده آزاديهايي است که مي توان به جهات ذيل تقسيم بندي کرد:
۱- حقوق و آزاديهاي فــردي (شخصي).
۲- آزادي هاي مربـــوط به انديشـــه و بيان.
۳- امنيت قضايي شهروندان
۴- حقوق و آزادي هاي مــدني (اجتماعي).
با اين حال در ميان آزادي هاي مذکور، اصولاً آزادي هاي مربوط به انديشه و آزادي هاي فردي به عنوان بديهي و ابتدايي ترين و در عين حال مهمترين حقوق و آزادي هاي فردي شهروندان از اهميت ويژه اي برخوردارند. مهمترين آزادي هاي مربوط به انديشه شامل آزادي عقيده، آزادي مذهب، آزادي بيان و آزادي مطبوعات با التزام به رعايت مفاد قانون براي ناشران و مديران روزنامه ها و چاپخانه ها و فروشـندگان مطبوعات مي باشد. هم چنين آزادي انتخاب مسکن و اقامتگاه، آزادي مکاتبات و ارتباطات از اهميت ويژه اي برخوردار است.
اما مهم ترين حقوق و آزادي هايي که در اين فصل آمده، بدين شرح مي باشد:
۱) حق برابري همه مردم در برابر قانون.
۲) حق برخورداري همه مردم از حقوق مساوي، بدون در نظرگرفتن رنگ، نژاد، زبان و مانند اين ها.
۳) حمايت يکسان قانون از زن و مرد و برخورداري هر دو آنها از همه حقوق انساني، سياسي، اقتصادي و فرهنگي با رعايت موازين اسلامي.
۴) حق برخورداري مردم از امنيت و مصونيت از جهت حيثيت، جان، مال، حقوق، مسکن و شغل.
۵) حق مصــونيت از تجسس.
۶) حق برخــورداري از امنيــت و مصونيت قضايي، برائت، منع شکنجه، منع هتک حيثيت و تعرض.
۷) حق آزادي بيان، قلم و مطبوعات در حدود مقرر در اسلام.
۸) حق برخورداري از آزادي هاي گروهي، مانند تشکيل احزاب، جمعيت ها، انجمن هاي سياسي و صنفي و انجمن هاي اسلامي و راهپيمايي ها.
۹) حق آزادي هاي فکري و عقيدتي و منع تفتيش عقايد.
۱۰)حق آزادي کار و شغــــل.
۱۱) حق برخـورداري از تأمين اجتماعي.
۱۲) حق برخورداري رايگان از وسايل آموزش و پرورش.
۱۳) حق برخورداري از مسکن متناسب با نياز.
۱۴) حق انتخاب محل اقامت.
۱۵) حق دادخواهي و رجوع به دادگاه هاي صالح و حق در دسترس داشتن اين گونه دادگاه ها.
۱۶) حق انتخاب وکيل و حق فراهم شدن امکانات تعيين وکيل در صورت عدم توانايي فرد براي انتخاب وکيـــل.
۱۷) حق داشتن تابعيت ايراني براي هر فرد ايراني و حق برخورداري اتباع خارجه از تابعيت ايراني در حدود قوانين.
با اين توصيف قانون اساسي، به عنوان يک ميثاق ملي و سند حقوقي، حکمراني مطلوب (به زمامداري) را سامان مي بخشد که حکومت و مردم در تعامل با يکديگر داراي حقوق و تکاليف متقابل هستند.
